Dimensies Daoïsme

Religiewetenschapper Ninian Smart ontwikkelde een zevenledig paradigma - als het ware een raamwerk om een religie in uit te leggen. Dit zevenledig paradigma is een heel handige kapstok en daarom heb ik deze structuur geadopteerd voor het Daoïsme-overzicht. De zeven delen, of dimensies, van het paradigma zijn:

• De Doctrinaire Dimensie
• De Verhalende of Mythische Dimensie
• De Morele Dimensie
• De Sociale of Institutionele Dimensie
• De Ondervindingsdimensie
• De Materiële Dimensie
• De Praktisch-Rituele Dimensie

Ik heb nog niet ontdekt hoe ik vanuit deze lijst een link kan leggen naar de verschillende paragrafen hieronder. Zodra ik dat weet, bouw ik het in, maar voor nu moet ik vragen om door te scrollen naar de tekst hieronder.

De Doctrinaire Dimensie
Eén van de oudste onderdelen van het daoïsme is de vooroudercultus. Voorouders worden geëerd op huisaltaren, worden beschouwd als beschermers van het familieleven en hun eer hangt af van het gedrag van de levenden. Het vereren van voorouders wordt in China vaak gezien als bijgeloof, maar de cultus is springlevend.

Het daoïsme heeft een uitgebreide canon (de Dao Zang) van 1473 geschriften. In de loop der eeuwen zijn er boeken verdwenen of vernietigd en is de canon ook uitgebreid of aangepast met nieuwe boeken. Ik heb twee blogposts gewijd aan de daoïstische canon:
De taoïstische canon - deel 1
De taoïstische canon - deel 2

Beroemd doctrinair gegeven is de Yin-Yang theorie. Veelal wordt de Yin-Yang theorie uitgelegd als een leer van tegenstellingen - mannelijk versus vrouwelijk, zon versus maan, warm versus koud, et cetera. Filosofe Patricia de Martelaere legt uit dat Yin Yang geen tegenstellingen betreft die elkaar opheffen, maar spiegelingen. Of zoals Zhuang Zi zegt: "In de grond der zaak zijn alle tegenstellingen spiegelingen."

Naast Yin en Yang kent het daoïsme de Vijf Elementenleer. En evenals de Yin-Yangtheorie is de Vijf Elementenleer in de middeleeuwen opgenomen in het daoïsme. De oudste klassieke werken spreken er niet over. De Vijf Elementenleer bestaat uit de elementen:

• Aarde
• Water
• Vuur
• Hout
• en Metaal

Deze symboliseren in verschillende situaties verschillende posities. De Vijf Elementenleer is geïntegreerd in alle facetten van het leven. Van gezondheid, huisinrichting, carrièreplanning tot en met de jaarcyclus en de daarin gevierde overgangen.

Eveneens geënt op de Vijf Elementenleer is de inmiddels in het westen ook bekende leer van Feng Shui.

De Verhalende of Mythische Dimensie
China heeft een uitgebreide mythologie, bestaande uit volksverhalen, godenverhalen, geschiedenissen van de zogenoemde onsterfelijken en anekdotes (al dan niet historisch accuraat) over de daoïstische wijzen. Op het weblog besteed ik van tijd tot tijd aandacht aan de mythologie, maar deskundig ben ik niet. Voor een korte introductie verwijs ik naar Wikipedia.

Het pantheon van Chinese goden is bijna oneindig. In de toekomst wil ik op deze website meer informatie zetten over een aantal van de bekendste goden, maar naar volledigheid streven kan ik maar beter niet doen.

De Morele Dimensie

De mens is een onderdeel van de natuur zonder hogere waarde in vergelijking met andere dieren. Binnen het daoïsme worden eigenschappen als eerzucht, egoïsme, hoogmoed en ambitie afgewezen, maar die eigenschappen worden niet beschouwd als gebrek aan de mens. Het daoïsme heeft geen theorie dat de mens onvolmaakt is en die volmaaktheid moet bereiken. Morele uitspraken gaan in het daoïsme niet verder dan adviezen. De mens kan verlossing bereiken wanneer hij niet doelgericht streeft maar meegaat met de loop van de natuur, maar verlossing wordt niet als doel beschouwd. De mens die verlossing niet benadert is niet verloren.

Een latere ontwikkeling in het daoïsme is verlossing door middel van onsterfelijkheid. Hiermee wordt geen leven in het hiernamaals bedoeld maar daadwerkelijk onsterfelijkheid van het eigen, fysieke lichaam. Deze verlossing wordt beoogd door middel van alchemie. Het daoïsme kent innerlijke alchemie, waarbij met name door ademhalingstechnieken de onsterfelijkheid wordt nagestreefd, en uiterlijke alchemie, waarbij de onsterfelijkheid wordt nagestreefd met behulp van voedingsmiddelen en medicijnen.

De Sociale of Institutionele Dimensie

Het daoïsme is een volksgodsdienst en de sociale omgeving waarin de godsdienst wordt beleden is primair de eigen familie. Ten tijde van het keizerrijk had de keizer, als Zoon des Hemels, een belangrijke functie als communicator met de goden. Hij voerde rituelen uit om de overgang tussen de seizoenen goed te laten verlopen. Er werd groot belang gehecht aan de ceremonieën van de keizer.
Het daoïsme kent monniken en nonnen. Ze worden daoshi genoemd, wat dao-geleerde betekent. Zij leven of in kloosterverband of als priesters in plaatselijke tempels, of als kluizenaar. Een daoshi leidt uiteraard regelmatige rituelen, maar wordt ook gevraagd om zegen te geven bij persoonlijke gelegenheden of wordt ingehuurd als exorcist. Het daoïsme kent geen celibaat.

Kinderen nemen deel aan jaarlijkse feesten als orakels of belichaming van goden en onsterfelijken. Een daoshi kan een kind als novice onder z'n vleugels nemen. Dit is de opleiding tot daoshi. Seminaries zijn een onbekend verschijnsel in het daoïsme.

De Ondervindingsdimensie

De belangrijkste ondervinding is het meegaan met de stroom van qi en het ervaren van harmonie in de natuur. Meditatie is een veel omschreven activiteit binnen het daoïsme. Hierbij wordt geen boven de wereld uitstijgen beoogd, maar een zo stil en onbeweeglijk mogelijk in de wereld zijn. De Wijze zit en vergeet.

Een zeer oude vorm van ondervinding, rechtstreeks overerft uit het sjamanisme, is bezetenheid. Vooral vossen worden met wantrouwen gemeden omdat ze dolende geesten zouden meedragen. Een dolende geest zou van de vos overslaan op de eerstvolgende mens die in de buurt komt. Het wantrouwen en mijden van vossen is ook een oud, nog steeds levend, volksgeloof in Japan. Het uitvoeren van exorcismes komt nog steeds voor onder daoshi.

De Materiële Dimensie

Er zijn binnen het daoïsme vijf heilige bergen. Het zijn:

• Taishan (Shandong provincie. 1.545 meter)
• Huashan (Huashan natuurreservaat, Shaanxi provincie. 1.997 meter)
• Hengshan (Hunan provincie. 1.290 meter)
• Hengswan (Shaanxi provincie. 2.017 meter)
• Songshan (Songshan natuurreservaat, Henan provincie. 1.494 meter)

Heilige bergen zijn als een logisch gevolg van het daoïsme te beschouwen, met haar gerichtheid naar de hemel en haar verering van de natuur. Ook hier een overeenkomst met de traditionele religie van Japan, waar ook heilige bergen worden erkend.

Een belangrijke plaats is ingeruimd voor de berg Longushan (de Draak en Tijger Berg). Dit zou je in katholieke termen kunnen vergelijken met het Vaticaan van het daoïsme. Belangrijke daoïstische machthebbers hadden hier hun zetel. Uiteraard is zo'n machtig bolwerk bestreden door concurrerende wereldlijke machten en is de macht gebroken. Vanaf de Draak en Tijgerberg worden geen decreten meer uitgegeven. Wel is het nu een belangrijke toeristische bestemming met vele kloostercomplexen.

De moniale traditie van de daoshi heeft vele kloosters en tempels opgeleverd. Veel daarvan zijn vernietigd tijdens de culturele revolutie. Ik heb vaak gelezen dat je op het vasteland van China eigenlijk geen daoïstische heiligdommen meer kunt vinden. Dat blijkt incorrect. Zo staat het Wudan kloostercomplex op de Unesco werelderfgoedlijst. Op Taiwan is het daoïsme in de 20e eeuw niet bestreden en ook daar vindt je kloosters en tempels. Op dit gebied zoek ik nog meer informatie. Ik houd me aanbevolen bij de lezers van dit weblog en deze paragraaf over de materiële dimensie van het daoïsme wordt nog uitgebreid

De Praktisch-Rituele Dimensie
Denk hierbij, bijvoorbeeld, aan het Chinees nieuwjaar, dat altijd wordt gevierd bij de tweede nieuwe maan na de zonnewende van 21 december. Of het Midherfstfeest, ter verering van de maan.