Ontvrienden

Een collega van mij gebruikte deze term vandaag en ik heb haar beloofd dat ik dit mooie woord zou gebruiken op mijn blog.
Wie mij goed kent, zal de toon in deze tekst zeker verstaan. Wie mij minder goed kent, verstaat me vaak ook slecht en zal deze tekst ook niet goed begrijpen.

Ik ben niet kapot van vriendschap en al helemaal niet van de aan vriendschap toegeschreven zegening. Boeken, gedichten en films over hartsvriendschappen door dik en dun en daar nog wat dikker bovenop. Over hoe vriendschap sterker is dan tijd, dan liefdesverwikkelingen met anderen, dan kwetsing. Ik ben ze bewust op gaan zoeken om dan later vriendschap te kunnen herkennen. Het is projectie of het is gelogen, want ik heb het nog bij niemand echt meegemaakt. Vriendschap gaat stuk op de kleine dingen. Juist op de kleine dingen. En is nooit groots en meeslepend. Nooit mooier dan een liefdesaffaire en die zijn in werkelijkheid al niet zo mooi als op papier of celluloid.

Jaren geleden las ik in De Feministische Meetlat het onderzoek naar de feministische kern van Harry Mulisch. Ik help u direct uit de droom: die heeft hij niet. Maar hij vertelde gloedvol over zijn vriendschap met Jan Hein Donner. Hoewel hij eerlijk toegaf dat hij uit een brandend huis eerder zijn teckel dan Jan Hein Donner zou halen. Hondenmensen zijn niet helemaal goed, is mijn mening.

Ik lees nu De Ontdekking van de Hemel en dat is, zoals velen voor mij al bevestigd hebben, een prachtig boek. Mulisch' magnum opus. Elk facet van zijn eerdere werk en van zijn ideeën staat erin. Ook de herenvriendschap die hij zo'n warm hart toedraagt. In De Ontdekking van de Hemel hebben Onno en Max de vriendschap van Harry en Jan Hein. Bij de passages over de vriendschap voel ik me een meeloper, zo naast het vriendenstel, luisterend naar de bruisende conversatie. Het is een vriendschap gebaseerd op lyriek van informatie en laat dat nou een zwak van me zijn. Mulisch verwoordt de vriendschap in het algemeen als 'datgene waarbij je diegene vertelt wat je niemand anders vertelt' en verkracht die definitie direct door Max en Onno elkaar zo veel niet te laten vertellen. De vriendschap van Max en Onno is er één van investeren in plezier van elkaars gezelschap met als rendement gemak.
Vriendschap is gemak.

Ik merk in het taalgebruik van achtjarige meisjes dat ik een doorsnee achtjarige ben geweest. Op die leeftijd begin je hiërarchie aan te brengen in vriendschappen en kennis hebben aan iemand en spreek je zelfs over hartsvriendschappen. Dat doe je dan wel daar waar je eigenlijk bedoelt: die vriendin met wie ik het meeste optrek, want de middelbare school komt met rasse schreden naderbij en dat is een verslinder van die zogenaamde hartsvriendschappen. Op de middelbare school sneuvelt elke vriendschap, harts- of niet, dankzij de druk van de acceptatiedrang. Ik heb zelf op de middelbare school geen vriendschappen in de zin van het doorgaans taalgebruik gehad en al helemaal niet één volgens de definitie van Mulisch. Niets bereid je zo effectief op het leven voor als de steengroeve die de middelbare school is.

Wanneer het spraakgebruik dankzij al die scholing en dankzij de televisiesoaps van het niveau is dat intermenselijk contact ermee kan worden geëffectueerd, krijg je de mooi gesproken beloftes. Die van wanneer je in de shit zit, zal hij of zij degene zijn aan wie je je op zult kunnen trekken. De eerste die van die belofte op aan bleek te mogen kunnen, vraag ik nu zijn of haar hand op te steken. Ik ken persoonlijk niemand die aan dat verzoek kan voldoen. Wie in de shit zit, moet er zelf en helemaal alleen uit zien te komen. Dat is sowieso beter voor je. Leerzamer. Maar een andere optie zal je dan ook nooit geboden worden. Vriendschap, die reële, laat de definities maar los, is een taaie pees die door teleurstelling, kou, miscommunicatie, egoïsme, ondankbaarheid en een gebrek aan goede omgangsvormen steeds losser gaat bungelen tot het een onverschillig hangende draad wordt. Vriendschap blijft alleen bestendig zolang het gemak oplevert. In de eerste, niets verlangende fase blijft. Een losse afspraak.
Vriendschap is gemak.

De wijdverbreide definities van vriendschap daarentegen, zijn een projectie. Een fata morgana, een wensdenken. De sociale omgang die basale overleving gemakkelijker maakt, wordt met verheven bewoordingen iets minder dierlijk, iets minder barbaars betiteld. Een evolutie naar die diepgaande waardering van elkaar die vriendschap als definitie krijgt, die heeft nooit plaatsgevonden.

Wijs gemaakt door mijn medescholieren heb ik het woord een tijdlang steeds tussen aanhalingstekens gezet. Dat is in mijn huidige ogen net teveel dramatiek om consequent vol te houden. Maar soms kom ik erachter dat die scholier het beter had begrepen dan deze, nu ze ouder is. De heden-ik wordt veel vaker, consequenter, teleurgesteld en stoot typisch genoeg uit eigen keus steeds weer tegen die zelfde stenen. Dermate, dat de wijsheid met de jaren eerder lijkt te zijn afgenomen. Zij met die hooggetrokken schouders, dat lange steile haar en die grote truien had meer gelijk dan ik nu. Er is zo weinig om naar te streven, streef nu toch liever maar helemaal niet. Ontvriend.