31 mei 2011

Gebakken lucht

"De machtigen en invloedrijken verheffen zich als draken, de heldhaftigen en moedigen vechten als tijgers; als je hun gedrag evenwel kalm observeert, gedragen zij zich als een zwerm vliegen op een stuk rottend vlees. Sympathieën en antipathieën komen en gaan als horzels, lijken op de stekels van een stekelvarken die recht overeind staan; treed ze tegemoet met onbevangen blik en er blijft niets van ze over." 
- Uit: Ts'ai ken T'an, geschreven door Tzu-ch'eng Hung

De dood maakt geen verschil - deel 1

"Leven en dood zijn evenwaardige onderdelen van één en hetzelfde natuurlijke proces."
- Zhuang Zi

Ik kom hier later nog op terug met een beroemde anekdote over Zhuang Zi

Gepolijst

"Mensen die zich verre houden van ijdelheid en machtsvertoon noemt men zuiver van hart; nog zuiverder is de ziel van degenen die dagelijks aan dergelijke verlokkingen blootstaan zonder er evenwel aan toe te geven. Mensen die niet weten hoe ze moeten manipuleren en bedriegen worden als hoogstaand beschouwd; nog veel verhevener zijn zij die er alles vanaf weten en zich er niet mee inlaten." 
"Alleen als je je voortdurend beledigd voelt en er dingen zijn waar je het niet mee eens bent, bezit je een slijpsteen om je karakter te polijsten. Als je alleen maar hoort wat je graag wilt horen en je je slechts bemoeit met de zaken die je goedkeuring genieten, dompel je jezelf onder in een dodelijk gif." 
- Beiden uit: Ts'ai ken  T'an, geschreven door Tzu-ch'eng Hung (1572-1620)

29 mei 2011

Iedereen is religieus

"Het is een min of meer tautologische kwestie: wat gemeenschappen vanouds gemeenschappelijk hebben of althans samen celebreerden, noemen we namelijk religie. Tegenwoordig zijn er mensen die menen dat ze geen religie hebben – in de zin dat ze niet in iets hogers of een godheid geloven –, maar ook zij geloven in bepaalde heilige morele principes en in die zin is religie niet anders dan een term voor groepsmoraal. (Durkheim had gelijk: godsdienst gaat niet per se over iets hogers, maar over het onderscheid tussen het profane en het heilige en dat onderscheid kent elke maatschappij, ook de onze. Maar dit terzijde.)"
Uit: Verschil. Over Alexis de Toqueville, ritueel slachten (ja, nog eens), gelijkheid en vrijheid van Jan Dirk Snel. Het hele artikel is een aanrader!

23 mei 2011

Modern taoïsme zonder betekenis

"Ik betreur het dus dat de westerse cultuur en de individuele mens er niet toe neigen tijd te besteden aan de bestudering van het geloof en aan het doorgronden van zijn inzichten. Door eenvoudigweg te gebruiken wat wij kunnen begrijpen, dat wat onmiddelijk aanspreekt of geruststelt, laten wij de kans lopen op wat een werkelijk verbijsterende ontmoeting zou kunnen zijn.
Niettemin kan dat wat met bepaalde taoïstische beelden en woorden, inzichten en praktijken gebeurt misschien betekenen dat zij een nieuwe verschijningsvorm aannemen. Deze zal als zodanig weinig lijken op het oorspronkelijke geloof in een van zijn historische uitdrukkingsvormen. Maar misschien zullen sommige eeuwige waarheden en inzichten waar het taoïsme de nadruk op legt op zo'n manier opnieuw opduiken, dat het Westen ermee geholpen kan worden. Dit is tenslotte in het religieuze leven al zo vaak gebeurd. De Chinese transformatie van het boeddhisme is er een voorbeeld van. Religie kan alleen maar dank zij aanpassingsvermogen overleven. Wat daarbij echter wel van belang is, is dat het geloof in staat zou moeten zijn zowel zichzelf als de maatschappij tegelijkertijd te veranderen. Het taoïsme dat nu verrijst, is soms zo van zijn kracht ontdaan en zo individualistisch, dat het zonder betekenis is."
- Uit: Wat is Taoïsme? van Martin Palmer

Een waarschuwing tegen 'zelfhulp-daoïsme'. Voor mij ook een interessante redenering van Palmer: religie moderniseert (natuurlijk) en als zodanig is het onmogelijk om een volgeling in klassiek opzicht te zijn. Een klassiek daoïst worden is onhaalbaar.

Wat is Taoïsme, een boekbespreking

Het is altijd en juist door kerkgeschiedenis geweest dat ik een religie en zijn leringen beter begreep. Pas toen ik colleges kreeg over het Concilie van Nicea, leerde ik de structuur van de katholieke geloofsbelijdenis echt kennen. Tijdens colleges over het Concilie van Chalcedon kreeg ik het weinige zicht dat er te krijgen is op het indrukwekkende dogma van de Drieëenheid en dankzij colleges over het Oosters Schisma zag ik de betekenis van het filioque. Dat soort colleges over daoïsme zijn nog met een vergrootglas niet te vinden.

Wie kennis wil maken met de daoïstische filosofie (Tao Chia) kan ik het boek Taoïsme : De Weg om niet te Volgen van Patricia de Martelaere aanbevelen. Wie zich wil verdiepen in de daoïstische religie (Tao Chiao) kan het best beginnen met Kristofer Schippers boek Tao : De Levende Religie van China. Zeer verhelderende boeken, maar mijns inziens met een nadeel: ze vertellen wat de filosofie of de religie wél is en niet wat het níet is.

Beide boeken verklaren en benaderen het onderwerp dus positief. Over gehakketak, profane oorsprong, soapachtige taferelen en eigenbelang geen woord. En dat zijn nou juist mijn ezelsbruggetjes.

Nu kan ik dus Wat is Taoïsme? van Martin Palmer aanbevelen. En waarom doe ik dat? Het eerste wat positief opvalt is dat Palmer echt begint bij het begin. Je ziet het klassiek daoïsme op de eerste pagina's opstaan uit het sjamanisme. Terwijl de maatschappij van China zich ontwikkelt, ontwikkelt de filosofie zich tegelijkertijd. Je ziet de oorsprong, je ziet de maatschappelijke aanleidingen tot mutatie, je ziet de gevolgen en de bouwstenen.

Het tweede deel van het boek gaat over de ontwikkeling van het klassieke, filosofische daoïsme naar een volksgodsdienst en daarna de groei van die volksgodsdienst tot instrument voor maatschappelijke beteugeling. Daoïsme wordt politiek. Ik raakte bijna triomfantelijk toen ik in dit deel las over de vestiging van een daoïstische theocratie in China in het jaar 188 door leidsman Chang-Lu. Niets religieus is het daoïsme vreemd. Ook de theocratie niet. Twee pagina's later schrijft Palmer over de Opstand van de Gele Tulbanden - Een rebellie door een daoïstische sekte die vele doden tot gevolg had. Triomfantelijkheid is ongepast, maar op mijn daoïsme-boekenplank van een metertje is dit de enige passage waarin het daoïsme in een negatief daglicht gesteld raakt. Toch bloed aan de handen van deze religie van de afzijdigheid. Wanneer je voortdurend moet filteren om niet in de val te trappen van New Age-achtige boeken die van het daoïsme een mengelmoes maken die het nooit is geweest, dan is dit een verademing.

Het derde deel van Wat is Taoìsme? geeft een zo breed mogelijk overzicht van het daoïstische pantheon. Tientallen goden worden in het zo typisch Chinese hiëarchische raster beschreven. Na het lezen van een redelijke hoeveelheid Chinese mythen had ik met hooguit een handjevol godheden kennisgemaakt. Palmer geeft een veel ruimer overzicht. En dan nog ben je de volledigheid niet genaderd.

Het laatste deel van het boek gaat over de adaptatie die het daoïsme nu ondergaat. Door kaping van de filosofie in de hoek van de zelfhulpboeken, door de breuk met de geschiedenis die de Culturele Revolutie heeft bewerkstelligd en doordat alle Chinese religies altijd al mixen en mengen en het niet veel voorkomt dat iemand zuiver daoïst, zuiver confucianist of zuiver boeddhist is.

Wat is Taoïsme? is toegankelijk geschreven. Ik had Martin Palmer van tevoren gegooglet en hij leek me een generalist. Hij presenteert tv-documentaires over religie voor de BBC. Op voorhand dacht ik dat hij wat bronnen bij elkaar gesprokkeld had, wat meningen nakauwde en een zoetsappig verhaal ter basale introductie zou geven. Wat is Taoïsme? is echter een kritisch boekje en Palmer heeft meer verstand van China en de Chinese taal dan de gemiddelde religiewetenschapper.

Nu staat dit boek dus als aanbeveling op de daoïsme-pagina. Een goede kennismaking met het daoïsme.

22 mei 2011

Mooi

"Gathering up knowledge from endless books is known as intelligence. Knowing how to sip tea from a cup, look at the clouds, laugh with the wind, be one with the rain that falls, that is wisdom. Give up those things that pass for brilliance in this society and instead focus on merging with the universe. Do not shout from the mountaintop when a whisper will do. The smartest people in the world are not the ones with a P.H.D., M.D., C.F.P. or some other artificial title but those who are one with T.A.O"
- Gejat van Roshi Hogan 

Het teken Dao

Alle lettertekens zijn ooit ontstaan als pictogrammen. Ook ons eigen alfabet komt voort uit tekeningen. Van ossen en van huizen. In de loop der eeuwen zijn de tekeningen versimpeld en vervormd tot ze nu bijna niet meer herkenbaar zijn als pictogrammen.

Ook het Chinees heeft die oorsprong. Dat schrift is tot een uitermate complexe structuur gegroeid, maar van de oudste begrippen is de herkomst nog goed te zien.

Het begrip voor Dao (Tao) is:





Een heel gebruikelijk woord, want het betekent 'Weg'. Je ziet het dan ook heel veel op straatnaamborden. De Hoofdweg, de Bergweg, de Kleiweg - ze heten allemaal Dao.
Dao is een samengesteld teken, maar geheel links zie je de betekenis 'weg' wel uitgebeeld. Het is een lopend figuurtje. Het extra lang uitgerekte rechterbeentje geeft weer dat het figuurtje er de gang in heeft. Hij is onderweg. Hij volgt de Dao.