22 oktober 2011

Lijdensaanvaarding

"De ontmoeting met God op de bodem van het bestaan is volgens Antoine Bodar vreugdevol: 'als je in het lijden de godsontmoeting mag ervaren op de meest intieme wijze, wordt het bijna een zingen. Het is genade wanneer je dat toevalt'. In het lijden verdiepen we ons. In religieuze termen: we zijn dan God nabij - en daarom is volgens het christendom de gedachte dat lijden volledig opgeheven kan worden niet alleen illusoir, maar ook verkeerd. Niet het vermijden van het lijden, niet de vlucht voor het lijden heelt de mens, maar het vermogen het lijden te aanvaarden, er zin in te vinden door de vereniging met Christus, die met eindeloze liefde heeft geleden."

- Uit: De Jonge Denkers over Religie : Christendom. Geschreven door Annette van der Elst

Dit is volkomen tegengesteld aan boeddhisme en daoïsme. En óf ik ben vergeten dat dit een fundatie is van het christendom óf ik heb het nooit geweten omdat het geen onderdeel was van mijn geloofsopvoeding. In ieder geval klonk deze passage in een introductie op het christendom me zo nieuw in de oren dat ik dit citaat in mijn dagboek/notitieschriftje heb geschreven.

12 opmerkingen:

Francis Siefken zei

Ja, dit is een belangrijk punt binnen het Christendom.
Lees bv. de paragraaf Discipleship and the Cross van Bonhoeffer:
http://www.crossroad.to/Persecution/Bonhoffer.html

Of de inzichten van de broeders van Taize:
http://www.taize.fr/en_article12706.html
http://www.taize.fr/en_article342.html

De (neo-)gnostische priesteres Tau Rosamunde Miller verteld in een interview in de documentaire Passions of the Soul (over Jung) dat ze een godservaring had in de duisternis van een gevangenis waar ze werd gemarteld.

Hoe deze ervaringen zich verhouden met de omgang met het lijden in het daoisme of boeddhisme, is voor mij een belangrijke vraag, maar ik kan me zo voorstellen dat de onthechting in het boeddhisme in het christendom via Christus loopt.

Anoniem zei

Ja, dit is wel een hele centrale notie in het Christendom. Daar komt dat verhaal over m'n hondje en ook dat over het homohuwelijk eigenlijk ook op neer. Lijden komt altijd op je pad. Je hoeft het niet op te zoeken, maar je weet op een gegeven moment wel wanneer het beter zou zijn om het te aanvaarden. En ik denk ook wel dat je er voor 'beloond' wordt, maar veel meer op een 'zaaien->oogsten'-wijze.

Ik zou overigens de Christelijke en Boeddhistische soteriologie ook niet te gauw vergelijken. De laatste is, bij mijn weten, vooral een 'negatieve', in die zin dat je ergens van 'weg' moet zien te komen, in concreto toen sommige Hindoeistische stromingen die van een eeuwigdurende reincarnatie uitgingen. Het is niet zo dat Boeddha in 'positieve' zin naar een eeuwig 'niets' streefde, wat sommige Protestanten wel eens beweren; het nirwana als de ultieme karmische zelfmoord. Nee, de focus lag alleen op dat er iets niét moest gebeuren. Wat er dan wél zou gebeuren wist Boeddha ook niet, en vond hij ook niet zo belangrijk. Dat snap ik wel, als gevaar je op de hielen zit, dan ligt de eerste nadruk op hoe je daar vanaf moet komen.

Reclusius

Qaboos zei

Dat is inderdaad precies het verschil. Het boeddhisme geeft aan dat alle vormen van begeerte, en dus lijden, vermeden moeten worden.
Het daoïsme stelt dat lijden niet werkelijk bestaat, dat je die betekenis er zelf aan verleent door assumptie.
Van het christendom was ik in de veronderstelling dat lijden werd verzacht door concentratie op de zaligheid van Christus. Dat je je gedachten bij het lijden vandaan moest halen om dat lijden te doorstaan. Ook denkend aan het kleffe verhaaltje over de ene set voetafdrukken in het zand wanneer je lijdt en dat Jezus dan zegt: 'ja, toen heb ik je gedragen'.

Omschrijf ik nu in andere bewoordingen wat Annette van der Elst bedoelt, want dan heb ik haar alsnog verkeerd begrepen. Ik lees de links ook nog even door.

@Francis, ik heb op je blog gelezen hoe je je thuisvoelt in de katholieke kerk, maar wat trok jou in eerste instantie aan of terug?

Anoniem zei

"Van het christendom was ik in de veronderstelling dat lijden werd verzacht door concentratie op de zaligheid van Christus."

Maar wat heet verzacht? Als ik lijd, dan helpt het me echt wel om te weten dat het ergens goed voor is. Wordt het lijden er minder om? Ja en nee...

Sommige mystici zeggen wel eens over het purgatorium dat het een plek is met onvoorstelbare pijnen en tegelijkertijd onvoorstelbare vreugdes, zoals je ze beide op aarde niet kent.

Sowieso, ik denk dat het katholicisme alleen te begrijpen is als je min of meer in paradoxen kan denken. ;)

Misschien is dit een (slappe) paralel: Als je in één keer in het koude water springt, dan is het kort héél vervelend, maar daarna gaat het wel. Als je echter stukje bij beetje erin gaat, dan heb je per saldo veel meer last.

Reclusius

Francis Siefken zei

Qaboos vroeg me:
"@Francis, ik heb op je blog gelezen hoe je je thuisvoelt in de katholieke kerk, maar wat trok jou in eerste instantie aan of terug?"

Ik ben RK opgevoed, niet heel streng maar ook niet extreem progressief. Ik denk overwegend positief terug aan wat mijn ouders mij op dat gebied hebben doorgegeven; het gaf mij een basis waarmee ik latere ervaringen of ideeen aan kon spiegelen.
In mijn puberteit zette ik me er meer af met dezelfde motivatie als J. Krishnamurti verwoordde met "Truth is a Pathless Land".
Mede ook naar aanleiding van de in mijn ogen botte reactie van het vaticaan op dissidente theologen of in mijn ogen zeer kortzichtige orthodoxe analyses van fenomenen als new age. Ik miste openheid en antwoorden.... deze ben ik zelf gaan zoeken via het humanisme, met de ambitie om de religieuze beleving in strikt seculiere termen te kunnen verwoorden. Om een lang verhaal kort te maken... ik heb mijn antwoorden uiteindelijk gekregen en ben ik steeds meer gaan beseffen dat een religieuze focus (voor mij) van groot belang is. Aangezien het christelijke kader voor mij het meest vertrouwd is en het ook qua literatuur en denkwereld ook complex genoeg ben ik wederom actief geworden in mijn parochie. Een andere reden voor meer betrokkenheid met de RKK is dat ik me serieus afvroeg hoe of wat ik mijn kinderen op religieus gebied zou willen meegeven. Ik ben geen voorstander van de voorlichting en kies zelf maar methode, maar van het religieus voorleven en meedoen en leren van het religieuze spel en het religieuze vocabulaire.
Ik heb echter nog steeds een ruime belangstelling voor hoe andere mensen en culturen omngaan met zingevingsvraagstukken - met b.v. een specifieke belangstelling voor het Sjamanisme en het xistentialisme.
http://www.youtube.com/watch?v=mx9RuB3s0dw

Qaboos zei

Goed, tweede poging. Sorry heren, voor de late reactie. Ik was de afgelopen dagen onderweg voor m'n werk.

@Reclusius
"Sowieso, ik denk dat het katholicisme alleen te begrijpen is als je min of meer in paradoxen kan denken. ;)"
Het daoïsme is gefundeerd op paradoxaal denken. Daar staat het katholicisme op dat vlak nog bij in de schaduw. Maar dat leidt er wel toe dat ik begrijp wat je bedoelt en dat ik de schijnbare contradictie in de katholieke kerk direct herken na je opmerking. Die schijn van tegenspraak met zichzelf is me ook dierbaar aan de kerk.

Maar voor de zekerheid een recapitulatie van mijn vraag: zit de acceptatie van lijden in het christelijke leven 'm in afleiding (ik concentreer me op Christus en zodoende krijgt m'n lijden de voorgrond niet) of zit het 'm in vergelijking (ik lijdt en zodoende ervaar ik iets van het lijden van de Heer en zodoende verdiep ik mijn leven en mijn geloof)?

@Francis
Dank je wel voor je uitleg. Hoewel we niet op elkaar lijken komt jouw beleving van het katholicisme het dichtst bij wat voor mij herkenbaar is. Ik herinner me nog hoe verbouwereerd ik was toen ik erachter kwam dat je mij op je Twitterlist 'Dutch Catholics' had gezet. Ik deed nu juist zo mijn best daar niet bij te horen. Maar met de ervaring van de afgelopen maanden moet ik glimlachen en constateren dat je meer begrip had van de situatie waar ik in zit. En ook daar ben ik je dankbaar voor.
We denken vaak niet hetzelfde, maar verwantschap ervaar ik bij jou altijd.

Qaboos zei

Ja, mij is verteld over de Imitatio Christi en de Moderne Devotie, maar dit waren in mijn ogen gevolgen van een behoefte bescheidener te gaan leven en niet zo zeer het eigen lijden te plaatsen in een kader van vergelijking met en herkenning in Christus. Met de Imitatio (ik heb twee pagina's een poging gedaan het boek te lezen) werd dacht ik bedoeld de levensmoraal van Jezus te imiteren. En ik veronderstelde dat de hedendaagse populariteit van het boek ook daarmee samenhing en niet met vergelijking/herkenning.

De paradoxen van het daoïsme zijn intern kloppend, vaak beeldschoon, zetten je op het verkeerde been en hadden in veel gevallen zo van christelijke origine kunnen zijn - vooral die paradoxen die weelde en allure in een ander daglicht stellen - ware het niet dat het christendom deze paradoxen simpelweg niet heeft verwoord. Syncretisme is daar mogelijk, maar dat is jou niet nieuw. Je schreef eerder al: "Áls corrumperen niet kan, dan zou ik kunnen zeggen dat de enige juiste doctrinaire doorontwikkeling van het daoisme alleen mogelijk is binnen het spectrum van het katholicisme." En, zoals je schreef, daar was Matteo Ricci eenieder allang mee voor.

Francis Siefken zei

P. 56 Wie is en wie was Jezus Christus. Bonhoeffer:
"Waar staat Christus. Hij staat in mijn plaats, daar waar ik zou moeten staan en niet kan staan. Hij staat aan de grens van mijn existentie, maar om mijnentwil. Dit toont aan dat ik door een grens die ik niet kan overschrijden gescheiden ben van mjn ik dat ik zou moeten zijn. De grens loopt tussen mij en mij door, tussen het oude en het nieuwe ik. In de ontmoeting met deze grens word ik geoordeeld. Op die plaats kan ik alleen niet staan. Op die plaats staat Christus halfweg tussen mij en mij, tussen mijn oude en mijn nieuwe existentie. Op deze wijze is Christus tegelijkertijd mijn eigen grens en mijn hervonden midden, halfweg tussen het ik en het ik, en tussen het ik en God. Als grens kan de grens alleen maar erkend worden vanaf de overkant van de grens. In Christus kent de mens die grens en vindt daarmee tegelijkertijd zijn nieuwe middelpunt terug.”

Schillebeeckx in Jezus, het verhaal van een levende:
“Als contrast-ervaring veronderstelt menselijke lijdenservaring immers een impliciete geluksdrang, een drang naar heil of heel-making, en als onrecht-lijden veronderstelt het minstens een vaag bewustzijn van wat menselijke integriteit of heel-heid positief zou moeten betekenen. [..] In de negatieve ervaring wordt op indirecte wijze de afwezigheid van wat behoort te zijn ervaren en zo krijgt men wat hier en nu gedaan moet worden in het vizier, onduidelijk nog, maar niettemin onmiskenbaar.
[..]
Gevolg daarvan is, dat de vervreemding in het menselijk leven persoonlijk nóch maatschappelijk volkomen te overwinnen is; bevrijde vrijheid of heil overstijgt persoon én samenleving. Er is menselijk leed dat sociaal-politiek niet op te lossen is; in de beste samenlevingsstructuren kan men nog stukgaan aan vervreemding; optimale structuren maken de mensen niet automatisch tot goede, volgroeide menselijke mensen. De natuur is te vermenselijken, maar blijft toch grotendeels en onontkoombaar vreemd aan de mens (men denke alleen al aan de dood!); en er is, tenslotte, onze onverliesbare eindigheid, die bron van Godsvertrouwen kan zijn, maar ook van eenzaamheid en angst.
[..]
Uiteindelijke verzoening van de gespletenheid van ons bestaan kan daarom slechts het gevolg zijn van een werkzame realiteit die persoon en maatschappij, d.i. de totaal-werkelijkheid, omvat zonder haar geweld aan te doen (Walter Kasper. Einführung in den Glauben, Mainz 1972: ‘...eine Grösze..., welche das Ganze umgreift und eint, ohne es zu vergewaltigen’ (110).).
Daarmee wordt de mogelijkheid geopend, om de vraag naar heil en bevrijding in verband te brengen met de vraag naar God; de vraag naar heil-van-Gódswege. Alleen absolute vrijheid die tevens creatieve liefde is, lijkt in staat universele verzoening te realiseren. [..]
Daarin ligt voor ons een belofte-van-Godswege dat heil en heel-making van de mens mogelijk is en dat het menselijk leven uiteindelijk zinvol is. Geloof in Jezus maakt het aldus mogelijk de twee theoretisch niet te verzoenen aspecten in onze menselijke geschiedenis: kwaad-en-lijden én heil samen te affirmeren, en op een in Jezus gegronde wijze niettemin het laatste woord te kunnen en mogen en moeten geven aan heil en goedheid, omdat de Vader groter is dan alle leed en groter dan ons onvermogen om de diepste werkelijkheid uiteindelijk als een betrouwbare gave te kunnen beleven."

Fr McDonagh komt met een goed klassiek katholiek verhaal mbt tot dit laatste punt:
http://youtu.be/_Dh0jmg1VLE

Contrastreer dat met Drewermann (vanaf min. 50), voor hem is Jezus (hier) symbool van verzet tegen onrechtvaardigheid van natuur en mensen - ook de orthodoxe duiding van het lijden van Christus door McDonagh dreigt miskent te worden als 'geweld' tegen authentieke religieuze beleving - analoog aan Qaboos eerste opmerking.
http://youtu.be/JlkwuyTHoqw

In het christendom gaat het m.i. om overgave en strijd, grace and grit. Dit raakt aan de Islam en het Boedhisme.
Ik ben beschikbaar om beide of andere filmpjes met jullie op afspraak via Google+ Hangout te bekijken!

Anoniem zei

Beste Francis,

Waar ik veel nieuwsgieriger naar ben; wat zijn volgens jou de verschillen?

Francis Siefken zei

Hallo A.,

Het verschil is dat Christus de Verlosser de Alpha en Omega is en dat we onszelf niet op eigen kracht kunnen verlossen.
Maar wat betekent dit precies? Met behulp van Schillebeeckx en Bonhoeffer probeerde ik de kwaliteit van de Ontmoeting de duidden om het onderscheid beter te kunnen maken. Dit is niet zo simpel als het lijkt, er blijkt in ieder geval 2 typen ervaringen en zo is de christelijke ervaring verder te differentieren, zo ook met de ervaringen in de oosterse mystiek.
Het lijden in het boedhisme moet niet zozeer vermeden worden zoals Qaboos schreef, maar men moet leren doorzien dat dit illusoir is omdat we allen deel uitmaken van Brahman.

M.i. kunnen er nauwelijks zinvolle uitspraken gedaan worden zonder det taalgebruik en de fenomenologie van beide levensbeschouwingen goed te begrijpen.

Persoonlijk: het christendom geeft mij in eerste instantie meer handvaten, het is voor mij concreter toepasbaar in het eigen leven.

De encycliek "Dominus Jesus" zegt hier onder meer over:

"Het gesprek tussen de godsdiensten, dat deel uitmaakt van de zending van de Kerk tot evangelisering, vereist een houding van begrip en een relatie van onderlinge kennis en wederzijdse verrijking, in gehoorzaamheid aan de waarheid en met achting voor de vrijheid.
De praktijk en de theoretische verdieping van de dialoog tussen het christelijke geloof en de andere godsdienstige tradities werpen nieuwe vragen op waarop men probeert in te gaan door nieuwe wegen van onderzoek in te slaan, voorstellen te ontwikkelen en gedragswijzen te stimuleren die een nauwgezet onderscheidingsvermogen vereisen."

Problematisch is hier dat het geloof & de missie van de RKK op gespannen voet lijkt te staan met het broodnodige onderscheidingsvermogen en fenomenologie van religie. Wat dat betreft vond ik het begrip van katholieke experts b.v. als van den Aardweg, Punt, Danneels en Touw (in die volgorde) teleurstellend. Fides vs Ratio? Fides et Ratio!

Thomas Merton, Bede Griffiths en David Steindl-Rast begrijpen er m.i. toch net ietsje meer van.

Nog een relevant stukje "To Dabble or to Decide - Catholicism confrotns New Age syncretism":

"That which guards the Church's identity is commitment to the risen Christ
as the definitive Savior of the world, as He is made known to us through
Apostolic witness, Catholic doctrine, and the sacramental life. Lose this,
as many seem to be doing today, and all that is left is mushy syncretism."
http://www.ewtn.com/library/newage/syncret.txt

De vraag of de weg van de Steindl-Rast, Griffith en Merton automatisch leidt tot "mushy syncretism" beantwoord ik uit ervaring negatief.

Anoniem zei

"Het verschil is dat Christus de Verlosser de Alpha en Omega is en dat we onszelf niet op eigen kracht kunnen verlossen. "

Beste Francis,

Aardig om zo eens wat meer achtergronden van je te lezen.

Ik ben zelf niet zo bezig met het individuele heil van mensen met een andere religie. Ik zie ook het bovenstaande op een individueel niveau niet als een waterscheiding. Jij weet ook dat je geheel binnen de orthodoxie zou kunnen redeneren dat iedereen zalig wordt, of dat juist het overgrote deel der mensheid naar de hel zou kunnen gaan.

Eigenlijk zegt het katholiek geloof alleen iets definitiefs over het wél, niet over het níet. Wat je daar zélf van vind, is vooral een kwestie van of het glas halfvol is of halfleeg.

Neem nu de Aztekenpriester die in z'n leven vanuit z'n devotie heel wat mensenoffers heeft gebracht. Zal hij in de hemel komen? Het ligt eraan hoe eerlijk hij is t.o.v. de Natuurwet die God in zijn hart heeft gegrift. Uiteindelijk weet alleen hij dat.

Als je mijn insteek zou willen samenvatten, dan komt het er ongeveer op neer dat ik me niet heel erg bezig houdt met hoeveel vangnetten, 'what if's' er zijn voor een individu. Daarin vertrouw ik op God. Mijn streven is om de objectieve verschillen duidelijk te krijgen, want alleen dan kan je werken vanuit het perspectief van groepen mensen bijelkaar te brengen. In essentie is dat ook het katholicisme; hoe tover je een verzameling individuen om tot een groep.

Reclusius

Qaboos zei

Ik heb het citaat van Bonhoeffer minimaal vier keer gelezen, maar ik kan er geen chocola van maken. "Waar staat Christus. Hij staat in mijn plaats, daar waar ik zou moeten staan en niet kan staan." Dat is een logische onmogelijkheid. Waar je niet kunt staan, kun je ook niet moeten staan. Is hij nu gewoon slecht vertaald?

Wanneer je er van overtuigd bent dat het lijden/de begeerten illusies zijn, maakt het jou niet uit of je daardoor omringd wordt. Je prikt daar doorheen. Boeddhisten *mijden* lijden en dus begeerten. Zij beschouwen het nog steeds een valkuil.

Om elke religie ligt een heel spectrum van opvattingen over die religie. Of althans, zo lijkt het. Hierboven heb ik niet zwart wit antwoord gekregen of het lijden in het christendom wordt opgevangen door afleiding wegens het concentreren op Christus of of wordt opgevangen door vereenzelviging met Christus en zijn lijden. Dat komt niet omdat jullie er geen verstand van hebben, dat komt omdat beiden gebeuren. Er zijn vele gezichtspunten en opvattingen over het kruis. Ik lees hier niets waaruit blijkt dat er één meer waar is dan een ander. Er zit geen homogeniteit in het christendom. Dat is wat mij betreft een charme.