Jona en Nineve

Een paar dagen geleden vroeg Reclusius of ik Jona had gelezen. Later aan de telefoon vroeg hij of ik een bespreking wilde schrijven. Ik las het boek meteen de volgende ochtend (vijf minuten werk) en denk het punt van het boek niet te snappen. Dus ik schrijf hier een bespreking.

Wat ik mij uit mijn kindertijd herinner is dat Jona gaat over doen wat je opgedragen wordt of op de blaren zitten. Het beroemdste deel van het boek, het eerste deel, gaat over Jona's weigering te doen wat hem gevraagd wordt en hoe hij dat besluit bekoopt door opgeslokt te worden door een vis en in de buik van de vis een tijd opgesloten te zitten. Zijn lesje geleerd gaat hij in het tweede deel van het boek op pad om te doen wat hem gevraagd is. Hij moet de stad Nineve vertellen dat God hen zal straffen voor hun bandeloos gedrag. Ik moet in het verleden Nineve verward hebben met Sodom en Gomorra want ik meende dat Nineve niet luistert, maar dat doen ze direct. Ze worden angstig, doen boete en laten zelfs hun dieren vasten zodat de beesten eveneens boete doen. Het leek mij, typisch kind van mijn tijd, dat de dieren niet gestraft hoeven te worden omdat ze zich niet bewust misdragen hebben. Mijn tweede gedachte was dan ook dat de mensen niet gestraft hadden hoeven worden als zij als de dieren waren geweest en zich natuurlijk hadden gedragen. Daar is dat daoïsme weer...
Er staat overigens niet vermeld wat Nineve aan misdragingen op rekening had staan. Jona zegt hen niet wat ze niet meer mogen doen, Nineve weet direct wat er verkeerd is geweest en doet boete.
God ziet daar tevreden op toe en besluit Nineve niet te straffen. Mij een logisch besluit, want de straf legt Nineve zichzelf al op. Rekeningen zijn vereffend. De lucht is geklaard.

Jona is het daar niet mee eens. Hij zegt God dat het nutteloos is geweest Nineve te waarschuwen als zij alsnog niet gestraft worden. Ik begrijp die reactie wel. Jona had helemaal geen zin in zijn opdracht, voert hem na bestraffingen alsnog uit en ziet dan dat zijn werk niet het aangegeven resultaat krijgt. Jona zit gewoon te mokken. We zijn nu bijna aan het einde van het boek en de toon van de tekst doet denken dat God Jona wijzer wil maken. God doet in vlug tempo een boom groeien naast de plek waar Jona zit te mokken en beschermt Jona zo tegen de felle zon. Jona is zeer te spreken over de boom en daarop laat God de boom doodgaan. Jona zit nu weer met zijn hoofd in de brandende zon. Hij zegt tegen God dat het hem allemaal waardeloos is geworden en dat God hem net zo goed met de dood mag slaan. Dan komt de concluderende alinea waarin God tegen Jona zegt dat Jona zo begaan is met die boom waar Jona niets voor heeft hoeven doen, maar dat Jona niet snapt dat God begaan is met Nineve, een stad waar God in beginsel wel de handen voor uit de mouwen heeft gestoken.

Ik zie niet waar in de tekst Jona begaan is met die boom. Hij is begaan met zijn plek in de schaduw. Ik vraag me af waarom de schrijver zo helder de kinnesinne van Jona laat zien - als het ware armpjes over elkaar, schouders op, kin op de borst, wenkbrauwen op zijn oogleden en een tuitmondje zo teleurgesteld dat zijn werk niet afgerond wordt - en daarna God niet laat doorzien dat het Jona niet te doen is om de stad of de straf, maar om Jona's eigen geloofwaardigheid als aanzegger van de straf. Het ging Jona in het begin van het boek om zijn eigen lot, het gaat Jona bij Nineve om zijn eigen lot en het gaat Jona bij de boom om zijn eigen lot. Ik zie het punt niet dat de schrijver met de laatste alinea wil maken.

Ik zie ook niet hoe het boek Jona gaat over het kunnen lenigen maar niet doen verdwijnen van andermans leed of het doen verdwijnen van je eigen leed. Wat Jona dan had moeten doen is opstaan en met z'n reet in andere schaduw gaan zitten. Voor Nineve fijn dat Jona hen gewaarschuwd heeft, maar het echte oplossen van Nineve's leed heeft Nineve zelf gedaan door ten halve te keren. Jona heeft hun nood gelenigd, maar is zich daar niet al te zeer van bewust. Hij deed dit als opdracht die hij pas na straf en met tegenzin is gaan uitvoeren. Voor Jona was het geen noodleniging maar een nutteloze verplichting die hij bij weigering in de buik van de vis mocht gaan zitten overdenken.