19 augustus 2009

Ontzieling

Het was vreemd dat hier bijna nooit iemand zat. Je was er deel van de wereld en toch afgeschermd. Voorbijgangers zouden door het hek naar binnen moeten gaan, de trap op en dan de deuren open moeten schuiven om op de veranda te komen. De bries maakte het elk uur van de dag aangenaam, de repen linnen, gedrapeerd over de houten draagbalken, braken de zonnestralen tot een mooi diffuus licht. Alsof de hemel naar je reikte. En het sluitstuk waren de struiken die tegen de balustrade op groeiden, zwaar van de trossen roze bloemen.

De zon was te sterk om langdurig buiten te zijn, maar de hele dag binnen zitten, deed je verstompen. De veranda bracht de mooiste oplossing. Niet zonder boek, natuurlijk. Uitzicht laat je gedachten malen. Van uitzicht komen theorieën, vrees en verdriet. Dus ik las The God Delusion en theorieën ontstonden toch wel door de opgeworpen barrière heen. Bevestigd zien dat er geen doel is, geen zin en dat niets en niemand er ook maar enigszins toe doet in de grote lijn, werkt bevrijdend. Bries op je gezicht en weten dat je nergens heen hoeft op dat moment, nergens vandaan komt en nergens gekomen bent. De roze trossen bloemen zagen eruit om mee te nemen en de vuistregel dat je niet aan andermans spullen zit, kwam omhoog. Gevolgd door de net geboren idee dat die roze trossen series en series moleculen zijn. Dat ze dat al waren voordat ze roze waren en lichtjes zwiepten in de bries. Dat ze dat zullen blijven als de trossen verwelkt zijn, naar de grond zijn gedwarreld en daar de volgende rangschikking krijgen.
Kun je genieten van trossen bloemen op een schaduwrijke veranda als je weet wat zowel de bloemen, als de veranda, als jijzelf eigenlijk zijn? Is het geen doodrelativering? Ben je vatbaar voor de poëzie van de schoonheid als je het Hoger Plan hebt afgewezen? Je kunt de rangschikking niet wonderlijk noemen, niet bijzonder. Hij is zoals hij is en kon niet anders worden dan hij is, want de andere opties zijn minder doortastend gebleken dan deze rangschikking.

Kennis is op zo'n moment verre van zaligmakend. Ik weet van de fundamentele nutteloosheid en ik weet van de scheikunde, maar de ontzieling maakt het kil.
Dit is het meest warme wat ik over dat moment kan schrijven. Het was bevrijdend en tegelijkertijd een val tot armoede. De menselijke verbeelding van religie toont zijn meerwaarde in de ambitieloze verwondering. Zou de ambitie bestaan de verwondering te ontmaskeren, dan zou de verwondering zelf sterven.

Wie de zoektocht naar kennis mooi vindt, wil niet blijven stilstaan bij verbazing en ijvert eigenlijk voor de verdwijning ervan. Diegene zal er heimwee naar krijgen en de anderen willen niet met hem meegaan.

Het is emotionele kleffigheid die ons doet besluiten dat kennis van tijd tot tijd te kostbaar is.

6 opmerkingen:

Marjon zei

Het kan zijn dat ik je niet goed begrijp, maar ik denk dat er nog steeds een wereld is tussen de overtuigden van religie en de overtuigden van de wetenschap.
Dat zijn de mensen die in staat zijn om gewoon stil te staan bij de trossen roze bloemen en ze mooi vinden, prachtig vinden, fantastisch vinden, zonder dat er meteen allerlei dingen door hun hoofd spoken waar ze vandaan zouden komen. Genieten van het moment, zonder beperkingen en zonder remmingen. Want jouw relaas klinkt als remming, welke variant je ook kiest.

Roos zei

Ik denk dat die mensen met hun verwondering bijval zijn van de religieuzen, die juist die verwondering als doel hebben, dan dat ze bijval zijn voor de wetenschappers. De wetenschappers waarderen de nieuwsgierigheid en jacht naar kennis hoger dan de verbazing en verwondering waar verder geen actie op wordt ondernomen.
Moge de generalisatie me vergeven worden.
Dawkins eindigt The God Delusion met een hoofdstuk over de schoonheid van de wetenschap. Maar volgens mij is het nadeel daarvan dat je de verwondering de nek omdraait zodra je constateert wat de schoonheid allemaal in werkelijkheid is.
Erken ik wel meteen even het grote voordeel dat de wetenschap de wereld van een hoop ellende als ziektes, rampen en een groot deel van de weerloosheid af heeft geholpen.

Marjon zei

Maar waarom moet het het ene of het andere zijn? Waarom is het of religieus of wetenschap?
Wat ik bedoelde te zeggen is dat er ook nog een tussenweg is en dan ga jij de tussenweg weer naar 1 van beide partijen filosoferen. Ben ik het dus niet mee eens.
waarmee ik niet nut of noodzaak van beide kanten wil ontkennen (of bevestigen), maar meer dat er ook nog grijs is tussen zwart en wit.

Qaboos zei

Deze post was de beloofde reactie op het laatste hoofdstuk van Dawkins. Waarin hij zegt dat er niets mooier is dan de jacht van de wetenschap naar kennis. Hij laakt de adviezen van Augustinus en Luther dat kennis slecht is voor de mens. En ik heb die adviezen in een moderner perspectief willen zetten. Niet dat de kous met deze post af zou kunnen zijn. Kennis gaat volgens mij ten koste van verwondering. In enige mate altijd. Voor verwondering hoef je niet religieus te zijn. De moderne opvatting daarvan even hanterend. Want in het kader waar ik de afgelopen jaren in heb gezeten is eenieder die verwondert juist vanwege die verwondering religieus. Dus ook de niet religieus overtuigden.

Ik denk niet dat wetenschappers en religieus overtuigden elkaar in de haren zitten. Ik wilde zeggen dat Dawkins een liefde voor kennis heeft die niet iedereen deelt. En die delen we niet met hem omdat we iets kunnen verliezen wat ons dierbaar is als we het wel met hem eens zouden zijn.

Anoniem zei

Ik weet niet zo goed wat je precies bedoelt met verwondering, ik heb Dawkins tot de helft van Hfst. 1 gelezen. Ik ga nog een poging ondernemen.
Met het risico onzin te verkondigen en/of ongenuanceerd te zijn dan toch mijn eerst post.

Ik denk dat bij religie de verwondering veelal tot doel heeft onderdanigheid te kweken.

Bij de wetenschap leidt de verwondering veelal tot nieuwsgierigheid en een zoektocht naar de werking en verklaring van hetgeen waarover men zich verwonderd. Ontneemd kennis ons dan van onze verwondering? Ik denk het niet. Die trossen zijn ook mooi als je weet hoe het kan dat die trossen er zijn of weet wat de chemische samenstelling is, dan dat je a priori die bloemen aanschouwd.

Hoe meer men weet, hoe meer men heeft om zich over te verwonderen, dat is zo'n beetje mijn credo. Maar je moet er wel bij stilstaan, en dat is niet alleen het terrein van religie, maar kan blijkbaar ook prima zonder.

Verder is doodrelativeren niet gelijk verbonden aan het hebben van veel kennis. Mocht dat wel zo zijn dan is er een oplossing lijkt me: af en toe stil staan, om je heen kijken en 'het moment beleven'. Dan wordt opeens veel weer mooi, zo ook de trossen bloemen. En dat is weer heel erg tao, dunkt me ;-)

~Gitaardodo

Qaboos zei

Dankjewel voor je eerste reactie. Mogen er velen volgen, graag. ;-)

Je schrijft: “Die trossen zijn ook mooi als je weet hoe het kan dat die trossen er zijn of weet wat de chemische samenstelling is, dan dat je a priori die bloemen aanschouwd.”, en dat denk ik nu juist niet. Stel je even voor dat we met z'n tweeën bij die roze bloemen staan. Jij zegt iets als 'mooi gezicht zo'. Ik zeg: En dan te bedenken dat het moleculen zijn zoals wij ze ook in onze ingewanden hebben, alleen anders gerangschikt.” Dan zou je dat kunnen aanzien voor verwondering. Het is toch wat dat dit hetzelfde spul is als in mijn gal. Maar ik vervolg mijn verhaal nog: “als die bloemen straks verwelken, op de grond vallen en door de bodemfauna wordt opgegeten en gerecycled, is het vruchtbare aarde geworden. En een deel van de moleculen wordt door die kleine insecten verbrand en uitgestoten als stikstof en dan ademen wij mensen op een gegeven moment die bloemmoleculen in en worden die moleculen misschien alsnog ook onderdeel van onze gal.”
Dat is cool, dat het zo werkt en ik weet zeker dat die werking ook verwondering opwekt, maar het verkloot de verwondering voor de bloemen.

Of een mooie wolkenlucht en degene naast je antwoordt: dat komt door die chemische fabriek daar. Het zijn allemaal feiten, maar feiten verkloten vaak de poëzie. We kunnen de feiten vaak net even niet gebruiken. Dawkins hemelt de schoonheid van de wetenschap op en hij doet zijn best maar. Maar die schoonheid is niet beter dan de schoonheid van een wolkenlucht waarvan jij de chemische achtergrond niet van kant. Eigenlijk zijn die bloemen en die wolkenlucht mooier zonder de technische kennis dat het rijen moleculen zijn.

Vast en zeker kunnen mensen genieten terwijl ze dat stemmetje met de technische informatie uit voorkeur even uitschakelen. Maar die schoonheid van de wetenschap kost je dan dus extra energie. Ik vind die schoonheid niet mooier dan de poëzie van de religieuze aanhankelijkheidsbetuigingen.