De boeken

Lao Zi was archivaris (hoe verzinnen ze het!) voor de staatsarchieven van de staat Zhou in ongeveerde zesde eeuw voor onze jaartelling, zo verhaalt de mythe over het ontstaan van de Tao te Ching. Teleurgesteld in zijn landgenoten, de gang van zaken en de plaatselijke politiek vertrok hij op zijn waterbuffel naar de Chinese westgrens. Vlak na zijn vertrek deed het gerucht al de ronde dat Lao Zi weg was gegaan en dit gerucht bereikte de grenswachter, zoals een gerucht altijd een ver persoon bereikt: gecorrumpeerd. De grenswachter had dus iets opgevangen over een wijs persoon wiens vertrek een groot verlies voor China zou zijn.
Toen Lao Zi op het dooie akkertje van de buffel naar de grenspoort sjokte, zag de grenswachter hem aankomen en hield hem halt. Uiteraard viel de vraag waarom Lao Zi wilde vertrekken en het antwoord was dat Lao Zi somber gestemd was geraakt. De grenswachter probeerde Lao Zi te overtuigen te blijven, probeerde hem op te beuren en stak 'm een veer in zijn reet over zijn grote wijsheid. Lao Zi gaf niet toe. De grenswachter zag dat het geen zin had en besloot Lao Zi een laatste verzoek te doen: zou hij, voor zijn vertrek, zijn belangrijkste lessen voor China op papier willen zetten? Lao Zi besloot dat te doen en schreef in uiterst kort tijdbestek het Boek van de Weg en de Deugd. Hij gaf de papieren aan de grenswachter, klom op zijn buffel en vertrok door de poort.

Het Boek van de Weg en de Deugd (de Tao te Ching) is het beroemdste boek uit het taoïsme. Het bestaat uit korte 'hoofdstukjes', zogenoemde logia (enkelvoud: logion; betekenis: losse uitspraken), en het is maar 81 van die logia groot. Lao Zi beschrijft in de eerste logion hoe een meester het leven beziet en in de latere logia, het overgrote deel, hoe een meesterlijke koning regeert. De Tao te Ching, die ik voor het typgemak in het vervolg de Laozi zal noemen) werd in korte tijd een boek met een grote reputatie en is nog steeds heel populair. De adviezen voor hoe een koning een meesterlijke koning kan worden, worden nu druk gelezen door managers (die het nooit zullen leren) of door mensen die de adviezen willen toepassen op meer basale dagelijkse situaties dan regeren.

De mythe over hoe de Laozi is ontstaan is zeker niet de enige mythe over de schrijver. Het is wel het enige verhaal dat de ronde doet over het ontstaan van het boek. Hoe de Laozi anders precies is ontstaan is onbekend. Over de schrijver Lao Zi doen nog veel meer bijzondere verhalen de ronde. Hij zou al oud geboren zijn, omdat hij 80 jaar in de buik van zijn moeder bleef. Deze moeder van hem zou een godin geweest zijn en ook Lao Zi wordt binnen de taoïstische religie beschouwd als een godheid.

Ben je westers en christelijk, dan denk je hierbij al gauw 'wat een onzin'. Maar je vergeet dan dat jouw geloof even extreem is. Ben je westers en atheïst, dan denk je hierbij al gauw 'dit is even grote onzin'. Dat de wetenschap waar je wel waarde aan hecht, ook niet meer is dan een onderlinge afspraak, vergeet je dan.
Ben je westers, religieus, maar niet christelijk, dan denk je hierbij al gauw 'ah, hier liggen dezelfde menselijke ideeën achter als bij die andere religies die ik inmiddels ken'. En aangezien ik in die derde categorie val, geef ik hier geen enkel weerwoord op. Ik kom op een later tijdstip nog terug op de taoïstische religie en het verband met de taoïstische filosofie. Zoals eerder gezegd: niet elke taoïst is ook religieus.

Zhuang Zi leefde ongeveer in de derde eeuw voor onze jaartelling. Hij is minder mythisch, maar 100% zeker van zijn bestaan zijn we ook niet. Het is wel stukken aannemelijker dan het bestaan van Lao Zi. Zhuang Zi was klerk in een laktuin in de staat Song. Een laktuin is een plantage van lakbomen. Uit de bomen wordt een vloeistof getapt (het zal je niet verbazen: lak), waarmee allerlei gebruiksvoorwerpen een mooie glimmende coating krijgen. China is beroemd om zijn gelakte voorwerpen. Zhuang Zi had een lullige baan bij de laktuin (wie mijn mening over archivistiek weet, ziet hier een verband met Lao Zi). Hij ontwikkelde zich verder in zijn vrije tijd en werd als privépersoon beroemd, maar heeft zijn baan nooit opgezegd. In zijn dagen waren de 'Honderd Scholen' zeer beroemd en invloedrijk. Die benaming slaat op de vele filosofische groeperingen die elkaar in discussies bestreden. Vergelijkbaar met het klassieke Athene. De eerder genoemde Hui Zi en uiteraard Confucius waren leidsmannen in zulke scholen en, ongeorganiseerd, had Zhuang Zi zijn eigen school. Hij bestreed de filosofieën van Hui Zi en Confucius, naast die van vele anderen.

Zhuang Zi wordt verondersteld twee geschriften geschreven te hebben, die samen de Zhuangzi vormen: de Innerlijke Geschriften en de Uiterlijke Geschriften. De Zhuangzi is een dik werk en ik heb het nog niet uit. Ik kan jullie daarom niet vertellen wat het verschil precies is tussen deze twee delen. Het is niet met zekerheid vast te stellen of Zhuang Zi werkelijk aan deze delen heeft meegeschreven. In de Uiterlijke Geschriften komen passages voor over het overlijden van Zhuang Zi. Zeker is dat leerlingen aan het werk geschreven hebben. Of dit directe leerlingen zijn van Zhuang Zi is ook in de mist van het verleden opgelost. Het oudste exemplaar dat gevonden is van de Zhuang Zi is van zes eeuwen na zijn leven. We hebben geen idee wie wanneer deze delen geschreven heeft. Alle hoofdstukken spelen wel in de eeuw van Zhuang Zi en beschrijven voor die eeuw actuele en urgente thema's. Dat maakt aannemelijk dat het een voor zijn eigen tijd geschreven boek is en geen terugblik op vroeger. In de Zhuangzi spelen de leidsmannen van verschillende van de Honderd Scholen een rol. Ook koningen en destijds mythische handwerkslieden hebben een rol. De Zhuangzi snijdt meer thema's aan dan de Laozi, die alleen over politiek gaat.

Naast deze twee standaardwerken zijn er nog een paar boeken die als taoïstische basisgeschriften bekend staan. Zoals: de Li Zi, de beruchte I Qing (I Ching) en de Dao Zang. Ik heb geen van deze boeken nog gelezen en dat is geen ramp. De kerngeschriften zijn De Laozi en de Zhuangzi. Zogezegd de bijbels van het taoïsme, ook voor de niet-religieuze taoïsten. De boeken zijn filosofisch van aard en spreken nauwelijks 'mysterietaal', zoals je dat in de Bijbel wel gewend bent.

In latere posts zal ik meer ingaan op de inhoud van de boeken. Ik zou het leuk vinden om op deze blog exegese van de boeken uit te voeren, met hulp van reagerende lezers. De boeken die ik tot nog toe over het taoïsme heb gelezen, bestaan ook uit exegetische hoofdstukken en ik ben het vaak met die interpretaties niet eens.