Confucianisme

Kong Zi (Confucius) leefde ten tijde van Zhuang Zi. Als je zijn leer in één woord zou moeten omschrijven dan is dat het woord Li (rituelen). De Strijdende Staten in ogenschouw genomen, concludeerde Confucius dat deugd de spil is van goed samenleven. Goed samenleven tussen mensen en goed samenleven met de natuur. Confucius was ervan overtuigd dat deugd gestimuleerd en als voorwaarde werd gesteld wanneer men het hele leven ritualiseerde. Dus wanneer iedereen plichtmatig in al zijn doen en laten rituelen uitvoerde. Zo had het kind plichtmatige rituelen ten opzichte van de ouder. De koning plichtmatige rituelen ten opzichte van het volk. Het volk tegenover de koning, de man tegenover de vrouw, de vrouw tegenover de man, de ene mens tegenover de andere mens en de mensheid tegenover de natuur. Confucius geloofde in het bestaan van Tao en geloofde dat Tao negeren of er tegenin gaan leidde tot tegenslag, nodeloos uitstel en wangedrag. In zoverre komt de leer van Confucius overeen met het taoïsme. Hij draait van het taoïsme weg met zijn conclusie dat er plicht bestaat. En hij gaat nog verder door deze plicht tot in detail vast te leggen in vele rituelen.

Wie de Analecten leest, het beroemde geschrift van Confucius, stuit vele malen op het woord 'moet'. De mens is verplicht tegenover velen. Zhuang Zi bestreed dat. Je bent in zijn ogen niet eens verplicht tot de Tao. Het is alleen een verspilling van je eigen tijd en energie om tegen Tao in te gaan. Maar het staat je vrij te verspillen.

In de ogen van machthebbers komt het confucianisme beter uit dan het taoïsme. Een volk dat verplicht is ten opzichte van zijn leider is beter aan te sturen dan een volk dat om het even wat doet. Confucius werd bij zijn leven al uiterst populair. Hij werd raadgever. Althans, zo staat in de Zhuangzi te lezen. Zhuang Zi bekritiseert Confucius' beslissing deze machtige positie aan te nemen. Volgens Zhuang Zi streeft Confucius teveel naar eer. Dat kun je als kinnesinne van Zhuang Zi beschouwen, maar in het confucianisme is eer inderdaad uiterst belangrijk. Dit in tegenstelling tot het taoïsme. Confucianisten willen deugen en hun eer niet schaden. De sociale elite voelt zich zeer aangesproken tot deze leer en voor eeuwen bestaan het confucianisme, als leer en langzaam maar zeker als religie van de hogere kringen en het taoïsme, als volksleer en -religie naast elkaar.

De component religie komt bij het taoïsme voort uit het natuurgeloof. Bosgeesten, demonen, godinnen, de Gele Keizer en Lao Zi worden vereerd binnen geloofsgemeenschappen met sjamanistische geneesheren annex priesters aan het hoofd. Zhuang Zi werd verrassend genoeg nooit gecanoniseerd als godheid of heilige, maar bleef bestempeld als een filosoof. Er zijn over hem ook geen wonderverhalen de ronde gaan doen. Confucius overkomt dat echter wel. Hij wordt vereerd in tempels als een godenzoon. Beide religies bestaan nog steeds, ondanks de Culturele Revolutie.

De scheiding tussen de twee is niet zwart-wit. Confucius erkent, zoals gezegd, het bestaan van Tao. Alleen in ethiek verschillen de twee filosofieën als dag en nacht. Zouden we, bijvoorbeeld, in de veertiende eeuw van onze jaartelling aan een Chinees vragen of hij confucianist of taoïst is, dan zou hij geen van beide kanten expliciet kiezen. Vele Chinezen waren of zijn het beiden (ook bijvoorbeeld de hier eerder genoemde Sjoen Soe-Twan). Dat heeft ook met sociale status te maken. Wie het confucianisme aanhing, toonde zich iemand van goede statuur.

Verschillende keizers in de afgelopen eeuwen stimuleerden of bestreden één van beide filosofieën/religies. Al naar gelang hun voorkeur voor de Tao te Ching als regeringsfilosofie of de Analecten.

Mao, Marx indachtig, vond religie in welke vorm dan ook verderfelijk en bestreed beide godsdiensten. Het taoïsme als filosofie beschouwde hij daarnaast als een eersteklas oorzaak voor de achtergesteldheid van China. Het taoïsme streefde nooit naar verbetering van China's positie. De confucianistische filosofie heeft Mao wel gebruikt. Het individu dat zijn plicht heeft ten opzichte van het volk, dat paste prima in het maoïsme.

Tijdens de Culturele Revolutie zijn taoïstische tempels, kloosters en geschriften vernietigd. Kloosterlingen en kluizenaars werden verplicht gesteld naar dorpen en steden te verhuizen en mee te draaien in de verheffing van het volk. Sinds het bestaan van de Volksrepubliek China is er in China geen taoïstisch geschrift legaal gepubliceerd. Pas sinds een jaar of tien treden er mensen in het openbaar in China die zich taoïstisch meester noemen. Kristofer Schipper, woonachtig in China en taoïstisch meester, bezweert in Tao, de Geheime Religie van China, dat er geen historische taoïstische tempel meer te vinden is in China. Boeddhistische tempels zijn er wel. Ik weet niet waarom die in communistisch China dan wel zijn blijven staan. De taoïstische religie wordt op kleine schaal in eigen kring, meestal op het platteland en een beetje in het geniep beleden. Taoïstische instanties bestaan niet meer.

Volgens Kristofer Schipper heeft het taoïsme een klap gehad die het niet meer te boven zal komen. Op intellectueel en liturgisch vlak is er een gat geslagen in het taoïsme dat niet meer hersteld kan worden. Het taoïsme kan nu alleen nog maar groeien in een richting die het voorheen niet had. Oude kennis is verloren gegaan. Het is te merken in de zoektocht naar goede bronnen. Zoek je op het trefwoord Tao, dan vind je vele boeken in de esoterische richting. Van De Tao van Dialoog tot en met De Tao van de Seksueel Onverzadigbare Man. Over beide onderwerpen is in de klassieke taoïstische bronnen geen informatie te vinden. Ik zal in een volgende post terugkomen op verschillende facetten van de taoïstische religie, inclusief het alchemisme, waarbij het niet ejaculeren een middel was om een langere levensduur te betrachten. Dat heeft geen verband met onverzadigbaarheid.

Er is veel rommel te vinden en weinig kwaliteit. Dat maakt het lastig zekerheid te krijgen over wat werkelijk geleerd werd en wat niet. Een reden voor mij om hier op te schrijven wat ik inmiddels zeker en minder zeker weet, om zo de zaken toch op een rijtje te krijgen.