Que?

"Langs die weg kan Jezus ook mijn toekomst op een verrassende, nieuwe wijze voor mij openen om met vreugde mijn weg met Hem te vervolgen. Hij kan en wil met het oog op mijn toekomst de pijnlijke angel heel graag uit mijn verleden en mijn stereotype reacties daarop wegnemen. Zalig is het zoals Hij dat bij mij doet. Zalig is het te zien hoe Hij dat bij anderen doet. Je ziet hen zichtbaar veranderen. "Ik hoef mij niet langer schuldig te voelen in Gods nabijheid." "Ik hoef niet meer woedend te zijn op mijn vader, op mijn moeder", hoor ik ze zeggen. Jezus neemt door Zijn sterven vergevend ons verleden voor Zijn rekening en Hij zet een wijde deur naar de toekomst voor ons open: de deur van de hoop."

- Ds. Dick van Keulen. Bron

'Je ziet hen zichtbaar veranderen. "Ik hoef mij niet langer schuldig te voelen in Gods nabijheid." ' Als ik overtuigd raak dat ik zonder pijn of brandschade over hete kolen kan lopen, dan ga ik ook. Duh.

"Jezus neemt door Zijn sterven vergevend ons verleden voor Zijn rekening." In een lineair verlopende tijd gaat dat niet kunnen. Dan zou hij met het verstrijken van de tijd en het toenemen van zonden waar wij in vrije wil voor kiezen in het verleden meer en meer moeten lijden.

Wat wil ik hiermee zeggen? Niet eens zo zeer dat het niet klopt. Deze tekst van Ds. van Keulen is  opbeurend bedoeld. Als geestelijk voedsel. Maar waarom is het juist dit dat deze groep mensen troost? Het klinkt niet alleen niet logisch, het klinkt ook niet fijn. Het klinkt niet. Terwijl Van Keulen geen kleine jongen is. Een goede vriend van mij noemde hem als inspirerend persoon. Om die reden heb ik gegoogled wie deze dominee dan is en stuitte ik op onder andere deze tekst. Nu moest ik dit dan ook even mijn lever af hebben.

Vinger op de zere plek

"Ik signaleer in deze eindbalans evenwel ook een verlies. Het was een tamelijk coherent gedachtegoed, dat de bron vormde van een emancipatie op diverse terreinen. In het geloof waren bovendien rijk en arm met elkaar verbonden. Niet dat de kerken zich soms meer aan de rijken gelegen lieten dan goed voor hen was en goed voor die kerk. Maar er waren in het geheel van het christendom tekens ook sociaal bewogen predikanten of priesterarbeiders, wier optreden en uitspraken een contrapunt vormden. De kerk was een verbindende schakel tussen diverse delen van de maatschappij. Ze schiep cohesie en had – om in de termen van vandaag te spreken – een verhaal."

- Uit de Bart Tromplezing 2011 van Jan Bank over secularisatie. Dit vind ik een mooie passage omdat het precies dat omschrijft wat ook in mijn ogen een verlies is nu het christendom gereduceerd raakt in de Nederlandse samenleving. Maar dit is één van de weinige verliezen die ik tel.

American Taoist

My first visit to a taoist temple. Toen ik de titel van deze blogpost van American Taoist las, was mijn interesse meteen gewekt. Over het algemeen vind ik zijn blog van weinig niveau. Ook deze post zegt niets bijzonders, maar wel iets herkenbaars.
Toen ik in New York was vorig jaar, had ik van tevoren al uitgestippeld waar in Chinatown ik moest zijn om een daoïstische tempel te bezichtigen. Ik zeg al bewust niet 'bezoeken'. Het is me bekend dat ik een buitenstaander ben. Uiteindelijk ben ik niet in Manhattan's Chinatown geweest, maar in dat van Flushing, een dankzij migratie nog veel groter Chinatown. Onvoorbereid, heb ik daar geen daoïstische tempel kunnen vinden. Wel heel erg veel migrantenkerken. Chinese christelijke gemeenten. Met dezelfde wervende teksten als alle Amerikaanse kerken.
Dat er zoveel christendom in Chinatown was verontrustte me. Niet omdat ik het als verkeerd zou beschouwen, maar omdat het klaarblijkelijk als een bron van antwoorden wordt gezien die de traditionele Chinese filosofieën niet zijn. Komt dit omdat die traditionele filosofieën niet meer zo fanatiek onderhouden worden? Wat missen mensen met een Chinese achtergrond in hun eigen tradities?

Uiteindelijk, na het lezen van bovengenoemde blogpost van American Taoist, was ik het wel met hem eens, maar moest ik toegeven dat het me eigenlijk niet genoeg is. Bestuderen doe je met gekózen distantie.

Shauna Mullin

Over het algemeen worden Ierse liederen door ijle stemmetjes gezongen. Ik houd er niet van. Shauna Mullin is een verademing. Ik heb haar live kunnen zien optreden in De Doelen en ben sindsdien verliefd op haar stem. Toen ik haar naderhand een compliment maakte, bedankte ze verlegen. Dan ben je dus ook nog eens een bescheiden lieverd.

Reacties

Aangezien ik thuis aan het niet voor schrijvers ontworpen Apple-instrumentarium gebonden ben, wekte de inrichting van het reactieformulier een lichte irritatie. Dat merkte ik tot voor kort niet op, want toen reageerden er maar weinig lezers. De nu aangebroken tijd is een moment van ontwikkeling voor me!
Ik heb het reactieformulier aangepast naar een vorm die voor mij in ieder geval makkelijker werkt, maar ik verneem het graag als er iets in de opmaak hier het de lezer lastig maakt.

Een eventueel forumachtige inrichting houd ik in gedachten. Dat wil ik niet groot gaan aanpakken, want naar mijn bescheiden mening is het forumtijdperk over en het is een treurig beeld een forum te doorscrollen waar ongeveer drie reacties van een jaar oud op staan. Vandaar mijn terughoudendheid.

Alasdair Fraser

Mag ik u voorstellen aan Alasdair Fraser. Hij heeft het uiterlijk van een viespeuk (ironisch genoeg kwam ik vandaag het soort van synoniem voor viespeuk 'kiddiefiddler' tegen), maar hij speelt als een Japanse trein. Je ziet aan het gemak waarmee hij speelt dat hij de techniek tot in de finesses heeft geleerd. En deze tune is mooi. Oh ja, Natalie Haas speelt ook mee op haar cello. Maar daar weet ik niks vanaf.

Lijdensaanvaarding

"De ontmoeting met God op de bodem van het bestaan is volgens Antoine Bodar vreugdevol: 'als je in het lijden de godsontmoeting mag ervaren op de meest intieme wijze, wordt het bijna een zingen. Het is genade wanneer je dat toevalt'. In het lijden verdiepen we ons. In religieuze termen: we zijn dan God nabij - en daarom is volgens het christendom de gedachte dat lijden volledig opgeheven kan worden niet alleen illusoir, maar ook verkeerd. Niet het vermijden van het lijden, niet de vlucht voor het lijden heelt de mens, maar het vermogen het lijden te aanvaarden, er zin in te vinden door de vereniging met Christus, die met eindeloze liefde heeft geleden."

- Uit: De Jonge Denkers over Religie : Christendom. Geschreven door Annette van der Elst

Dit is volkomen tegengesteld aan boeddhisme en daoïsme. En óf ik ben vergeten dat dit een fundatie is van het christendom óf ik heb het nooit geweten omdat het geen onderdeel was van mijn geloofsopvoeding. In ieder geval klonk deze passage in een introductie op het christendom me zo nieuw in de oren dat ik dit citaat in mijn dagboek/notitieschriftje heb geschreven.

Oudere dagboeknotitie

Ik las vanavond een stuk uit de Liezi, prachtig boek, en het was onnavolgbaar. Letterlijk onnavolgbaar. Hier kun je geen samenleving op bouwen. Het is een afwijzing van plichtsbesef, van loyaliteit en van goede daden.
Toen ik gisteren de Chinese klassieke film The Postmen in the Mountains keek, bedacht ik me dat de film meer confucianisme en maoïsme uitstraalde dan daoïsme. Maar nu vraag ik me af: is daoïsme wel verfilmbaar? Wat is er dan nog weer te geven? Een volkomen willekeur en een hoofdpersoon die geen enkele aandacht wil genereren. De camera op niets gevestigd. Fuzziness, vaagheid, desinteresse. Een totaal ontbreken van actie.

Vrije wil

Naar aanleiding van het boek Onze Lieve Vrouwe van de Schemering: misschien moet ik vrije wil anders interpreteren. Niet neurowetenschappelijk, zoals me dat geleerd is, maar als de behoefte iets te willen. De indruk iets te willen en zodoende iets anders niet te willen. Los van of je bewust een keuze hebt gemaakt, een overweging hebt gehad.
En die indruk, die behoefte, die hebben wij. Die bestaat.

Mensen zijn onvolwaardig

Vrienden zijn die mensen die elkaar langdurig tolereren.

Bijbel

Maar weinig boeken zijn zo rijk als de Bijbel en dan met name het Oude Testament. Je zult relatief gemakkelijk drie tekstlagen kunnen ontdekken en daarna rustig alsnog drie tekstlagen daar weer onder. Voor een boek uit die periode een prestatie van grote klasse. Zo veel redactie en toch een redelijk samenhangende, heel sterke tekst.

De Zhuangzi en de Liezi stammen uit dezelfde tijd als het Nieuwe Testament en zijn, in tegenstelling tot het Nieuwe Testament, lange tijd beschikbaar geweest voor allerlei vormen van redactie. Toch hebben deze teksten niet de rijkdom gekregen die het Oude Testament wel heeft. Er is geredigeerd, maar de tekst is niet geslepen. De toon eenzijdiger en de verhalen zijn in vergelijking met de Joodse bijbel eendimensionaler.

Het Nieuwe Testament heeft daarentegen nooit die jaren en jaren van polijsten gehad en het is dan ook literair een stiefkind. Een onwaardig sluitstuk. Publicaties die de literaire kunsten van de Bijbel waarderen, zijn ook altijd vele malen korter over een boek uit het Nieuwe Testament dan over een boek uit het Oude, ongeacht de lengte van de desbetreffende boeken. In het Nieuwe Testament kun je, door de snelle ontwikkeling tot canoniek werk, hooguit twee of drie tekstlagen ontdekken.

Dat neemt overigens mijn stelling niet weg dat een goed schrijver elk boek uit het Nieuwe Testament had kunnen bedenken. Ik lees soms wel eens het argument dat het evangelie waargebeurd moet zijn, omdat het niet bij elkaar te verzinnen valt. Dat is een schromelijke onderschatting van duizenden auteurs. Je hebt andere argumenten nodig om te pleiten voor de historiciteit van de verhalen in het Nieuwe Testament.

Niet meetellen

Het zijn altijd de mensen die geen spoor van zich achterlaten die ik het meest bewonder. Zowel het daoïsme als het christendom raden af om te schitteren en te stralen. Het is het enige juiste, het enige goede om steeds minder aandacht te genereren. Weliswaar in het begin niet leuk om te constateren dat je niet meetelt, maar de realisatie in tweede instantie dat je niet mee hoeft te doen, dat je niet hoeft te conformeren, dat je - wat je ook maar probeert - nooit mee zult tellen, is een geruststelling en een geluk.

Ik wou dat iemand me op jonge leeftijd al had verteld dat ik me de moeite kon besparen om mee te doen met de massa. Vaak slaag ik niet, maar wanneer ik na hard werken slaag blijkt altijd weer dat de massa het helemaal niet leuk heeft. Dat wat hen gelukkig maakt mij juist niet gelukkig maakt. Het is vervelend om raar gevonden te worden en niet te kunnen uitleggen waarom jij niet geïnteresseerd bent in wat anderen zo boeiend vinden, maar een andere keuze is er niet. Toneelspelen dat je precies overeenkomt met de groep leidt helemaal nergens toe.

Geen fijn plaatje

"It seems that we can add, to sausages and laws, churches as a phenomenon that is not pleasant to watch at the manufacturing stage."

- Christopher Hitchens

Stof

Sinds die avond staat deze choreografie in mijn geheugen gegrift. Mooi. Ingenieus.


Helaas, wel slechte beeldkwaliteit.

Recensie smaakt naar meer

Deze recensie op de infosite van de vereniging België - China, bespreekt het boek Het Hemels Mandaat van hoogleraar Chinese geschiedenis Barend ter Haar. Ik zag het boek al liggen in een boekhandel in Zutphen, maar het was - heel praktisch gezien - iets te dik voor mijn al overvolle koffer. Nu ga ik mijn vrienden van Post NL vermoeien om me dit boek te brengen. Want zo te lezen in de recensie is dit een aanrader voor iedereen die meer wil weten (of beter: veel wil weten) over de geschiedenis van China.
Voor wie, net als ik, grote belangstelling heeft voor China, zet ik de verwijzing naar de recensie hier neer.

De passie van de Nederlander

"Typisch Hollandse eigenschap: verontwaardigd zijn over wat andere mensen doen."

- Uit: Frans Verzet van Vrouwke van Stavast

Daar sta je dan, als net uit de kast gekomen ergernisjunk. Tot in je vezels Hollands. Maar het is waar: verontwaardigd zijn over het gedrag van de ander is heel erg Nederlands.

Zalige ergernis

"Ergernis is een heerlijke drijfveer. Ik erger me vooral aan pretenties en aanstelleritis."

- Annemarie Oster.

Zo heerlijk wanneer iemand er met glans voor uitkomt dat zij datgene zalig vindt dat jij besmuikt doet. Ik mag ook uit de kast. Ik erger me kapot. Wezenloos. En ik geniet ervan.

Onzuiver

Wat ik zo mooi vind aan het katholicisme is dat het onzuiver is. Troebel. De katholieken hebben de schijn tegen zich dat ze onbetrouwbaar zijn en ze laten in het midden of ze dat ook zijn.

Ik houd van de grimmige ambivalentie van de mediterrane katholieken. Ze willen er maar bij zeggen dat het er eigenlijk ook helemaal niet toe doet.

De reis is begonnen

"Elk geloof dat een verzameling heeft van meer dan vierduizend boeken met heilige literatuur, zal zowel ontmoedigend als tijdrovend worden gevonden. Maar de reis is begonnen, en het is een van de fascinerendste reizen ter wereld."

- Martin Palmer in zijn inleiding op Wat is Taoïsme

Afgunst

"Afgunst is de enige hoofdzonde waar je geen plezier aan beleeft."

- Wim Zaal

Afgunst is waardeloos. Je kent iemands harde werken, iemands onzekerheden, fouten en tekortkomingen niet.
(zeg ik met mijn Jeugdjournaaltoontje)

De tocht

Ik vind de allegorie dat het leven een tocht over een weg (Dao) is heel mooi. Je kijkt naar wat er om je heen gebeurt, soms moet je over zware obstakels klimmen, doorgaans loop je alleen. Geregeld lopen er strontvervelende mensen naast je, en af en toe heb je heel aangenaam gezelschap.

Juist in gezelschap

Je kunt achter gezelschap aan blijven jagen om je zo te behoeden voor eenzaamheid, maar de eenzaamheid treft je juist in gezelschap.

Meditatief intermezzo

Sinds lang, of hoe noem je een periode van meer dan twee jaar, ben ik met een traject bezig dat me zowel verder brengt als dieper in de put. Het maakt me wijzer, eigenwijzer, ongelukkiger, somberder, instinctiever, pessimistischer en heel veel onaardiger. Ik denk dat ik er veel mensen last mee geef, maar het traject verlaten gaat niet. Ik moet hier doorheen. Mijn woordkeuze, 'traject', toont wel dat ik de indruk heb dat het een eindig karakter heeft. Dat heeft natuurlijk alles wanneer je leeft (flauw), maar ik bedoel dat ik het als iets relatief kortstondigs beschouw.
Ik kom hier door. Ik kom hier uit. Maar ik heb meer tijd en aandacht nodig dan ik op korte termijn voorradig heb. Ik vraag daarom geduld met mijn gedrag. En bij deze vraag ik de gelegenheid om in stilte een aantal stappen verder te komen. Heel veel slechter kan ik me niet voelen, veel beter wel.

Natalie MacMaster - video 2

Natalie MacMaster - video 1

Alleen al om mijn postingrato voor de maand september op te schroeven, zet ik hier in twee delen een optreden van Natalie MacMaster neer. Het is afkomstig uit de show met de afgezaagde naam Celtic Electric. Hieronder het deel op viool. Het tweede deel hierna, waarin Natalie een stepdance uitvoert en Sharon Shannon speelt op the box, een klein type accordeon, om maar even met mijn kleine hoeveelheid kennis te omschrijven. Lekker vrolijke tunes.

Langs de kant van de weg

Beter de eenzaamheid opzoeken en omarmen dan haar vrezen en toch wel tegenkomen.

Onze Lieve Vrouwe van de Schemering

Willem Jan Otten staat voor mij voor de postmoderne, falende gelovige, die door zijn goede bedoelingen alleen een kans maakt op zaliging. Ik mag zijn stijl van ontoereikend reiken heel graag.

- Gedachte die bij me opkwam na het lezen van Ottens boek Onze Lieve Vrouwe van de Schemering.

String Sisters

Een ongelukkig gekozen naam voor het Nederlands taalgebied, maar deze gelegenheidsband van een aantal van de beste, vrouwelijke fiddlers van de wereld moge het vergeven worden. Het eerste deel van de video is een overdaad aan geel licht en te veel switches in de montage, maar ik wil de nadruk leggen op 3:20 waar Liz Knowles haar solo speelt. Je kunt aan haar spelen zien dat ze klassiek geschoold is. Dit in tegenstelling tot heel veel hedendaagse fiddlers. Het is nu eenmaal een feit dat je de grepen verfijnder leert wanneer je van een professional les krijgt in plaats van de bevriende fiddle-spelende buurman. Liz Knowles is een heldin.

Premisse

Dit zal veel meer gelden voor de enkele christelijke lezer die op dit weblog struint. Of misschien juist ook helemaal niet. Misschien is het iets wat slechts een enkeling heeft, waaronder ik. Het viel me op toen één van de reageerders hier, de anonieme, de vraag schreef (en ik parafraseer) waarom ik tussen daoïsme en katholicisme de raakvlakken niet zocht of vond. Ik antwoordde in mijn hoofd direct met opmerkingen die de strekking 'het zou ketterij zijn!'  niet ontliepen. Was ik strikter dan deze anonieme? Deze anonieme die hier op mijn weblog schreef dat hij de stellingname van het Vaticaan tegen homoseksualiteit begreep? Een stellingname die ik niet kan volgen.

Het viel me ook op toen ik een blogpost van mezelf herlas en daarna concludeerde dat ik intolerantie aan de dag legde. Waar maakte ik me nu in hemelsnaam druk over in verhouding tot Yvon Jaspers? Wat zou het me uit moeten maken? En wat weet ik er nu helemaal van?

Vandaag gebeurde het weer. Een collega vertelde hoe zijn vriendin een omen had gekregen. Oftewel een voorteken. En mijn allereerste gedachte, de gedachte die ik meteen onderdrukte, was: dat lijkt me stug. Het lijkt me stug dat God spreekt tot een atheïst. Nonsens in tweede instantie. Hoe weet ik nu tot wie God zou spreken en tot wie niet. Die God waarvan je kunt betwisten of Hij bestaat. Die God waarin ik met mijn hoofd niet geloof, maar die ik met mijn gevoel niet wil verloochenen. Al lukt het me niet meer tot Hem of wie dan ook in Zijn omgeving te bidden. En in de tussentijd geloof ik nog keihard dat deze God wel tot de ongelovige achter dit toetsenbord zou spreken, want Hij weet toch dat deze ongelovige teruggefloten dient te worden.

Ik ben walgelijk arrogant op dat vlak. Ik denk te kunnen voorspellen wie tot die God Zijn schare behoort en wie niet. Ook terwijl ik mezelf met elke kracht in mij buiten die schare probeer te positioneren. Ik ben een idioot dat ik denk te kunnen inschatten hoe het zou moeten behoren te zijn. Een idioot dat ik denk te kunnen inschatten hoe de werkelijkheid is.

Ik schaam mij. Ik heb iets meer begrip. Ik krabbel terug. Ik heb het mis.

Relativiteit

Er zijn geen andere woorden dan mensenwoorden. Er is dan ook geen ander verklaringsperspectief dan het menselijk perspectief.

Bellowhead

Wil je een feestje, dan is Bellowhead een goede optie.

Pepijn

Zo heet het zoontje van een oud-collega van me. Pepijn. Het klinkt als een tovenaarsleerling.
Nu is het nog leuk voor het kereltje, maar straks is hij veertig.

Ja, ach, gezien zijn ouders zal hij in de sfeer van de creatieve beroepen terechtkomen en zal hij slungelig blijven. Dan keert Pepijn zich nog niet zo tegen je. En ach, inmiddels hebben ouders hun kinderen al zoveel aangedaan. Jordi, bijvoorbeeld, en dan veertig worden, twee meter lang zijn en honderd kilo wegen...Jordi. Of Dante...Voor een meisje.

Nee, als Pepijn veertig is, valt hij in de jungle van met investering bedachte namen niet meer op. Pepijn is dan doorsnee.

Moet ik dat tijdperk meemaken?

Pedofilie

Het was een uur Nederlands in 4 of 5 havo. Een klagenote had iets gelezen over een pedofiel en was daardoor anders gaan denken over pedofilie, vertelde ze. "Hoe dacht je erover en hoe denk je er nu over?", vroeg de docent Nederlands. Mijn klasgenote antwoordde: vroeger vond ik het gewoon vies. Viespeukerij. Tegenwoordig denk ik: die man is gewoon ziek. Ziek in zijn hoofd. Hij moet geholpen worden.

Achterin de klas zat ik, aan mijn verdomtafeltje (want 4 en 5 havo waren niet mijn tijdperk) en over mijn tafeltje heen gebogen, met mijn gezicht bijna op het blad, zoals altijd, dacht ik er het mijne van. 'Je bent er nog niet, troel. Het is geen ziekte maar een seksuele geaardheid. Er vanaf geholpen kunnen worden is onzin.'

Er zijn lesbiennes, een vrij aanzienlijk deel van de homoseksuele vrouwen, maar lang niet allemaal, die de voorkeur voor vrouwen hebben ontwikkeld omdat ze slechte ervaringen hebben met mannen. Ze kiezen. Bewust. Voor een relatie met een vrouw omdat ze met een zachtaardig benaderd willen worden. Helaas vangen veel van deze vrouwen nu juist een geliefde met zeer mannelijke trekken en zijn zij alsnog een sloof. Wie vatbaar is voor een slavenrelatie, is te herkennen en zal zelf die voor hen herkenbare relatie ook steeds weer aangaan. Er zijn dus lesbiennes waarvan je niet kunt stellen dat ze geboren zijn als homofiel, maar die door omstandigheden de voorkeur hebben ontwikkeld. Daar is uiteraard niets kwalijks aan. Mijns inziens. Ik benadruk graag dat volgens mij geen zonde steekt in een (seksuele) relatie van wederzijdse liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht. Belangeloze liefde is altijd mooi. Waarschijnlijk zijn een aantal van de lesbische vrouwen die ik hier probeer te typeren getraumatiseerd en niet in staat om een volwassen relatie te onderhouden, maar dat is het enige nadelige aan deze verhoudingen.

Ik haal de lesbiennes erbij om een vergelijking te maken met pedofielen. Maar ook hier benadruk ik graag iets: een seksuele relatie tussen een volwassene en een minderjarige heeft altijd een hiërarchische component. De volwassene is ervarener, wereldwijzer, heeft meer zeggingskracht en meer bewegingsvrijheid. Een pedoseksuele relatie is over het algemeen een onevenwichtige relatie waarin machtsbelangen spelen. Over het algemeen, omdat ik een relatie tussen een vijftienjarige en een twintigjarige daar niet zo snel onder vind vallen. Daarnaast, en dit mag ik wel heel omzichtig formuleren, kan ik me echt een relatie voorstellen tussen bijvoorbeeld een vijftienjarige en een vijfendertigjarige waarbij een oprechte verstandhouding door is gegroeid tot een liefdesrelatie. Die is dan mijns inziens niet evenwichtig. De vijfendertigjarige zal meer gezag en overtuigingskracht hebben dan de vijftienjarige, maar of die relatie dan per definitie schadelijk is voor de vijftienjarige weet ik niet. Dat is wat mij betreft schemergebied. Een schemergebied dat je van buitenaf niet moreel kunt beoordelen, maar wat voor de zekerheid juridisch wordt afgewezen.

De van geloof gevallenen

"God weet, wij hebben soms een droom van noode

Maar doodsbedroefd is die den droom ontrees" 

- Uit: De Gedroomde Zoon van Willem de Mérode. Trof ik aan in Onze Lieve Vrouwe van de Schemering van Willem Jan Otten

Roshi Hogan is goed

"Most people will be unimpressed with your wisdom because of their delusions of what wisdom is, so it is better to maintain silence around them. Stay on a path of impartiality and go about your own affairs. This is the way of the wise."

- Roshi Hogan's Teachings of the Tao

Misantropie

Het is eigenlijk heel simpel: al die gelovige mensen spreken over compassie voor de medemens en natuurlijk over liefde. Mij, ik moet dit eerlijk bekennen, zegt dit niet zo veel. Ik hoed me voor teleurstelling en houd daarom mensen op een afstand. Meestal, bij die keren dat er interactie is, word ik ook teleurgesteld en is zo het bewijs geleverd. Ik vind bijna ieder mens niet interessant genoeg en maar zelden bedenk ik me dat ik meer tijd met iemand door wil brengen. In eerste instantie is, zoals altijd bij geconstateerde afwijkingen, mijn gedachte dat dit niet goed van mij is. Dat ik moet conformeren. Dat ik kan analyseren wat ik moet veranderen.

Maar is het niet mogelijk dat dit wel klopt? Dat er mensen zijn, meer mensen zoals ik, die vinden dat er meer níet deugt aan mensen dan wel? En dat mijn compassie met de mensheid hieruit bestaat dat ik hen mijn gezelschap bespaar door hen op afstand te houden? 'Jij deugt niet', denk ik heel vaak bij het aanschouwen van anderen. 'Fascinerend ben je, maar jij deugt niet'.

Ik denk daarom dat de teksten van Zhuang Zi zo aan mij zijn besteed. Voor de veiligheid, voor het groepsgevoel, uit nostalgie, zoek ik aansluiting bij in mijn omgeving welig tierende levenshoudingen, maar ik geloof er geen zak van.
Er is niemand betrokken op ons. Wij hoeven geen god tevreden te stellen. Zonde bestaat niet. Een hiernamaals ook niet. Wij oefenen via rituelen geen controle uit en geen invloed op grote gebeurtenissen. Een slechte moraal wordt niet bestraft en een goede niet beloond. Streven leidt tot uitputting. Bevlogenheid is een gebrek aan realiteitszin. Ambitie is een sluipmoordenaar. Compassie is alleen echt wanneer hij niet geforceerd is maar op dat moment in je opkomt.

Voor je naaste 'doe' je helemaal niets

"De Wijze die niet de minste intentie heeft moreel te zijn en zich ook niet emotioneel om zijn medemens bekommert blijkt een veel efficiëntere 'hulpverlener' te zijn dan de activist die aldoor hulp wil verlenen of de sentimentalist die tranen plengt om het lot van zijn broeder. Energie gaat immers verloren in ambities, acties en emoties. De Wijze zorgt voor de Tienduizend dingen, niet door wat hij doet, maar door wat hij is. (...) De zon schenkt leven aan alles op aarde, niet omdat zij die goedheid heeft, maar omdat zij die kracht bezit. Eigenlijk schenkt ze dus helemaal niets, maar de aarde ontvangt wel alles van haar."

- Patricia de Martelare over naastenliefde in haar inleiding tot het filosofisch daoïsme: Taoïsme : De Weg om niet te Volgen. In de toekomst verwacht ik hier nog een boekbespreking te kunnen plaatsen over deze belangrijke publicatie over de daoïstische filosofie. En vele passages uit het boek verdienen geciteerd te worden.

Afzijdig

Zonder confucianisme zou China nooit succesvol zijn geweest. Plichtsbetrachting komt niet voor in het daoïsme. Tegen de stroom ingaan al helemaal niet. Daoïsten zien niet om naar hun naasten uit liefde of bekommernis. Ze zien alleen om naar hun naasten wanneer ze slechts door die naaste te ontwijken niet met hem in aanraking zouden komen - en ontwijken is doelbewust handelen.

Het daoïsme is volkomen op zichzelf gericht en geeft maatschappijkritiek alleen in op het individu toegesneden leringen. Er is geen collectiviteit.
Zodoende zul je ook nooit teleurgesteld worden door de ander, maar eenzaamheid, eigenliefde en afzijdigheid zijn effect van het daoïsme. Het is waar dat de mens een kuddedier is. Een collectief is voor de mens onmisbaar. Eenzaamheid is een vorm van lijden. Wie geen teleurstellingen door anderen meer incasseert, incasseert eigenlijk bijna niets meer.

Ander concept

Als je vanuit China naar het Midden-Oosten trekt, kun je je verbazen over die tot de mens sprekende Ene God. Dat is een vinding! Dat zou bij de Chinezen niet opgekomen zijn. Het slaat je met stomheid en ik ga er heerlijk traag over doen het te proberen te begrijpen.

- gedachte die bij mij opkwam tijdens het lezen van Chinese literatuur. De basisprincipes wijken al zo af. Ik moest het even noteren.

Pluk- en mixgeloof is het echte spul

Iets waar ik maar niet aan kan wennen is pluk- en mixgeloof. Wie een leer aanhangt, conformeert zich. Volledig. Dat is altijd mijn idee geweest. Je past je aan, omdat je dat ideaal hebt aangenomen. Mensen die zeggen een geloof aan te hangen, maar dat of dat punt ervan naast zich neerleggen, hebben het niet goed begrepen. Je koos voor het volledige pakket. Zo dacht ik. Dat komt voort uit mijn persoonlijke instelling. Ik heb conformeren om in een hokje te passen tot een levensdoel gemaakt. Daarin sta ik overigens bij lange na niet alleen. Ja, bij het gros van de mensen kom ik die motivatie tegen. 'Als ik zelf maar het hokje kies en me aanpas, kan niemand me in een ander, ongewenst hokje stoppen'. Ik pas me aan tot en met gedrag dat me ongelukkig maakt.

Het blijkt niet te hoeven. Zo lijkt het. Pluk-en-mix voert de boventoon. Je mag dat westers allegaartje nog steeds boeddhisme noemen, bijvoorbeeld. Aangezien het merendeel van de westerse boeddhisten plukt en mixt. Er is hier in het westen geen oosters (echt) boeddhisme, behalve bij oosterse migranten. Je kunt als westerling dat oosters boeddhisme niet hier krijgen, wanneer je niet daarin bent opgegroeid.

Het is vaste prik dat iemand binnen een religie bij tijd en wijle 'ad fontes' roept en dat we niet meer zuiver zoals het bedoeld is bezig zijn. Diegenen starten dan een nieuwe stroming. Zo gloedje nieuw dat die loot nog meer afwijkt van de stam. Eenieder die terug naar de basis wil, verwijdert zich er verder vandaan. Mijn kritiek op het boeddhistisch aftreksel hier in het westen is de mening van een buitenstaander die slechts af en toe een blik op de situatie werpt.

Wie weet herroep ik ook nog eens mijn kritiek op nepkatholiek Yvon Jaspers, maar daarvoor zou ik haar toch eerst willen betrappen op een greintje integriteit. Houd dit blog in de gaten als je dat mee wilt maken!

De Verlossingsleer (deel 2)

Ik heb lang met het idee gelopen om hier op dit weblog nog eens haarfijn uit te leggen waarom verlossingsgeloof me niet aanspreekt; waarom ik denk dat het niet klopt. Het kwam er steeds maar niet van en dat kwam eerder omdat de tekst al in mijn hoofd luidde als een klok, dan dat ik om woorden verlegen zat. Dat gebeurt vaker. Een enkele blogpost ratelt zo in één keer als een klinkende tekst in mijn hoofd tijdens het afwassen, of zoiets dergelijks. Maar de gelegenheid om die tekst dan ook uit te typen dient zich nooit aan.

Het is Dao. Het moet wel Dao zijn dat mij vertraagde, want de tekst over verlossingsgeloof kan ik inmiddels achterhaald verklaren. Een besparing van energie die ik anders aan het typen had besteed. Ik las het boek Nieuwe Spiritualiteit van Maarten Meester en hij wijst met weinig omhaal van woorden op het verlossingsgeloof in de jassen van de nieuwe spiritualiteit. Dat zit 'm niet in de afwachting van een leven na de dood, zoals ik gewend was. Dat verlossingsgeloof zit 'm bij deze spirituele stromingen in het ervaren van vrede of harmonie, bewuster leven en betere gedachten. Ook de nieuwe spiritualiteit draait weldegelijk om verlossing. Ik dacht niet ver genoeg.

Net zo draait daoïsme weldegelijk om verlossing. In de vorm van alchemie om onsterfelijkheid te betrachten is de verlossingsbehoefte van daoïsten het duidelijkst te herkennen, maar daoïsten die geen alchemie praktiseren streven ook verlossing na. Door juist nooit te streven. Wie de Dao op zijn beloop laat, doet niets en daardoor het juiste - bereikt zo verlossing. Wu wei = verlossing.

Dank aan Maarten Meester voor de verduidelijking die ik nodig had. Ik ben een verlossingsgelovige. Een verachter van verlossingsgeloof gewezen op haar eigen verlossingsgeloof. Ironie. En ironie is bewijs van het bestaan van God. Zie daarvoor mijn oude vinding, de God-is-een-hufter-theologie.

De schijn van keuzevrijheid

"Lange tijd was het 'life-as'-model dominant. Het leven van een vrouw kreeg betekenis doordat zij zichzelf zag als een toegewijde echtgenote, moeder, dochter. Van een man doordat hij zichzelf beschouwde als echtgenoot, vader, zoon. Daar hield het niet mee op want beiden leiden ook nog hun leven als lid van een parochie, onderdaan van de koning, onderdeel van Gods schepping. Zij leeden hun leven conform wat anderen en instituties van hen verwachten, en conform de plaats waarvan zij meenden dat ze die in de gemeenschap en in de kosmos toegewezen hadden gekregen.

De gemiddelde eenentwintigste-eeuwer kan zich echter niets meer voorstellen bij dat leven van objectieve rollen en verplichtingen. Waarom zou je je opofferen, en je werkelijke verlangers negeren of onderdrukken? Zijn habitus is 'subjective-life', het gaat om zijn innerlijke, subjectieve leven. Hij wil juist zijn eigen unieke zelf worden, ontdekken wat hij is buiten al die opgelegde rollen.

Nu zul je altijd rolpatronen houden en dat blijven lijnen waarbinnen de mens moet acteren, maar de rolpatronen zijn minder strikt en minder frequent. Echt beslissen wie men is en daar naar leven is de mens niet gegeven, maar de schijn van keuzevrijheid is vandaag de dag heel belangrijk. Terug naar de traditionele inrichting van de samenleving kunnen we echt niet meer. Hoe graag de conservatieven dat ook willen."

- Citaat uit het boek Nieuwe Spiritualiteit van filosoof Maarten Meester. De termen 'life as' en 'subjective life' zijn vindingen van filosoof Charles Taylor, die standaardwerken heeft geschreven over het secularisme.

Nieuwe Spiritualiteit is een aanrader. Net als Kluun's God is Gek is het boek geschreven in het kader van de Maand van de Spiritualiteit. Meesters boek is onderdeel van een serie over grote religies in Nederland. De boeken over hindoeïsme, boeddhisme, christendom, jodendom en islam heb ik overgeslagen, maar nieuwe spiritualiteit is me een vrij onbekend onderwerp. Maarten Meester behandelt in het boek de spiritualiteit van Deepak Chopra en The Secret, van Wicca en Modern Druïdisme, van filosofische levenskunst en door Jezus of het Evangelie volgens Thomas geïnspireerde vrijzinnige stromingen. Vooral de thema's verlossing en ethiek binnen deze vormen van Nieuwe Sprititualiteit legt Meester zeer duidelijk en kritisch uit. Ik ben heel wat wijzer geworden van dit boek.

Waarom zou het aan jou liggen?

"Het nadeel van alle naduk op het zelf leggen - zoals gebeurt in het gros van de zelfhulpboeken, populaire psychologie en spiritualiteit - is dat de omgeving buiten schot blijft. Erger je je, dan is de wedervraag: wat zegt dat over jou en wat kun je er zelf aan doen? Terwijl het misschien terecht zou zijn om in verzet te komen tegen een misstand in je omgeving. De feel-good-spiritualiteit neigt ertoe om alles en iedereen met rust te laten behalve de eigen psyche. (...) Spiritualiteit is er om de vraag naar menswaardigheid te blijven stellen."

- Filosoof Dries Boele in het boek Nieuwe Spiritualiteit van Maarten Meester

Lief liedje

De dame met viool is Hanneke Cassel. Ze speelt voor haar doen niet bijzonder virtuoos. De dame met de Laurentien-wenkbrauwen is Aoife O'Donovan (Aoife spreek je uit als de Engelse naam Eve). Je zou kunnen zeggen dat ze een niet heel bijzondere stem heeft, maar op mij heeft ze altijd effect.

Het schijnt dat de eerste tune van deze video van U2 afkomstig is, maar dat weet ik niet zeker. De tweede tune schijnt verband te hebben met de Lord of the Rings-films. Ook dat weet ik niet zeker.

Ik vind dit een heerlijk, lief liedje van Childsplay.

Tegen beter weten in

"Nu was het moment aangebroken om tot zich door te laten dringen  dat de Ander niet bestond en dat ook het schrijven van een dagboek een eenzaam vertier is. Maar hij was aan zijn eenstemmig lied gewend geraakt en besloot ermee door te gaan. Niet dat hij bijzonder veel van zichzelf hield, maar hij ergerde zich zozeer aan anderen dat er niks anders op zat dan zichzelf dan maar te verdragen."

- Uit: De Begraafplaats van Praag van Umberto Eco.

Kaïn

Ik las laatst een aantal boeken van rabbijn Harold Kushner, vooral bekend van Als het Kwaad Goede Mensen treft. "Zou Kaïn landbouwer zijn geworden om zo het paradijs te herconstrueren voor zijn ouders' geluk?", vraagt Kushner zich af in Hoe Goed moet een Mens zijn. Hiermee legt hij een nieuwerwetse, psychologische laag in een pak 'm beet 4000 jaar oude tekst. Meeleven met de hoofdpersonen alsof ze er gisteren nog waren en een doordeweeks familieconflictje hadden. De zoon die zijn ouders gelukkig wil maken boven zichzelf. De personages levendiger dan levend maken, ook al weet je dat het (slechts) een verhaal is en dat geen van hen ooit echt heeft bestaan.  Het is typisch rabbijns om zo met de bijbel om te gaan - weet ik sinds colleges Talmudica, maar het verdiept wel je band met het verhaal. Kaïn is de buurjongen. De al te begrijpelijk gefrustreerde buurjongen.

Dat maakt je rechtvaardig

"Een rechtvaardig mens is een vriend van zichzelf geworden en gedraagt zich daardoor ook rechtvaardig jegens anderen."

- Wilhelm Schmid 

God is Gek, een boekbespreking

In het kader van de Maand van de Spiritualiteit (november, en ik had er ook nog nooit van gehoord, terwijl ik er gevoelig voor ben) hebben dagblad Trouw, uitgeverij Ten Have en omroep KRO in 2009 aan Kluun de opdracht gegeven een essay te schrijven. Zoals hier al eens aangekaart: ik ben geen fan van Kluun. Ja, zul je zeggen, dat is omdat hij een notoire vreemdganger is die een doodzieke vrouw teleurstelt. Nou, antwoord ik dan, dat zou een mogelijkheid zijn, maar dat is 'm niet. Is het dan omdat hij zo onsympathiek en eigengeilerig is, vraag je dan. Dat waren Hemingway en Mailer ook, zou ik dan antwoorden, waarmee ik twee schrijvers noem waar Kluun in de verste verte niet mee kan concurreren. Want dat is waarom ik een broertje dood heb aan Kluun: hij schrijft als een natte krant.

Dan is deze boekbespreking eigenlijk al wel klaar. Flutschrijver = flutboek. 'Flut' is wel de benaming die je er aan kunt geven, maar ik wil er toch meer aandacht op vestigen. Kluun schrijft in God is Gek dat de schijn ontstaan is dat Nederland een land van atheïsten is. Dat viel mij laatst overigens ook op toen ik Een Goede Man slaat soms zijn Vrouw las van Joris Luyendijk. In dit boek uit 1998 beweert Joris stellig tegenover een Egyptische vriend dat de meerderheid van de Nederlanders atheïst is. Dat leek mij direct niet te kloppen. Waar had Joris uitgehangen?
Uit het door Kluun aangehaalde onderzoek God in Nederland 1996-2006 blijkt al dat de meerderheid van Nederland niet kerkelijk is maar wel gelooft. Dit geldt ook voor Kluun. Hij is in het essay zeer persoonlijk en vertelt over zijn ervaringen met spiritualiteit ten tijde van de dood van zijn vrouw. Gedurfd en irrelevant als argument voor zijn stelling. Want die stelling is: je wordt voor zot versleten als je er voor uitkomt gelovig te zijn. Een kleine elite van atheïsten dicteert dat gelovigheid achterlijkheid is. Kluun ondersteunt die stelling met het succes van Richard Dawkins en veel citaten van gelovigen én ongelovigen die een soort hatelijkheid herkennen bij verklaarde atheïsten.

Ik heb zelf bij eerdere gelegenheden op dit weblog, op een forum dat niet meer bestaat en op het weblog van een katholiek geschreven dat ik die ervaringen niet heb. Ik ben zelden voor zot versleten vanwege mijn geloof. Die keren dat het gebeurde werd dit gezegd door mensen die ik niet intelligent zou durven noemen en werd ik direct verdedigd door atheïsten die eisten dat ik in mijn waarde werd gelaten. Dit even tussendoor. Ik houd niet van de Calimero-rol die vaak aangenomen wordt. Gelovigen gebruiken vaak het excuus dat ze in een hoekje worden gedrukt wanneer ze (terecht of niet) ter verantwoording worden geroepen over hun ouderwets ogende leerstellingen. Je bent niet zielig!

Ik vind de stelling van Kluun geinig, maar niet verdedigbaar. Ik vind het essay heel vermakelijk omdat Kluun een goed gevoel voor humor heeft, veel mensen citeert die ik interessant vind en een bronnenlijst neerzet die ik heb geplunderd voor leesvoer. Daarnaast vond ik Kluun's inkijkje in zijn ietsisme heel interessant omdat ik weinig ietsisten ken en er daarom weinig kennis van heb. In een latere post kom ik hier nog op terug. Maar de kwaliteit van het schrijfwerk blijft des Kluuns.

Dit is een leuk boekje voor onderweg en voor die mensen die, net als Joris Luyendijk in 1998, denken dat we een land vergeven van de atheïsten zijn.

Pestkoppen

RTL heeft sinds dit voorjaar een nieuw programma: Gepest. Het is geen heel erg goed programma, maar het is ook niet slecht. Mensen die in hun jeugd gepest zijn worden geïnterviewd over het verleden en over wat het getreiter van toen nu nog steeds met hen doet. Het programma sluit af met een ontmoeting tussen destijds gepesten en de pestkoppen van weleer. De keren dat ik keek waren de pestkoppen opgegroeid tot sympathieke mensen die hun excuses aanboden voor het voltrokken leed. Opvallend vaak wisten ze zich niet meer te herinneren dat het gespest zich had voorgevallen. Ik kan me indenken dat emotie en herinnering door elkaar zijn gaan vloeien. Voor de pestkoppen was het allemaal zo zwaar niet. De gepesten voelden vernedering en dat heeft de situatie van toen in hun geheugen vergroot tot een trauma. In je jeugd gepest worden, kan ertoe leiden dat je je nooit meer op je gemak voelt. De verhalen die in Gepest voorbij komen zijn tragisch.

In een aflevering over een gepeste jongen uit Tilburg kwam zijn docent van de middelbare school aan het woord. Als de deskundige toeschouwer die hij toen is geweest, geeft deze docent een samenvatting van hoe de Tilburgse jongen overkwam op hem en op de klasgenoten. De jongen had een groot rechtvaardigheidsgevoel en dat zorgde ervoor dat hij de pesters van een ander kind een keer heeft bedreigd met een stanleymes. Een excessieve reactie, zo klinkt door in het verhaal van de docent. De jongen was ook iemand die snel klaar stond met zijn mening en er geregeld opmerkingen uitflapte. Dit zijn geen excuses waarom hij gepest had moeten worden en zo bedoelt de docent het ook niet, maar met deze informatie kan ik me als tv-kijker wel voorstellen dat de interactie met klasgenoten moeilijk verliep.

Recent had ik een collega die ook omschreven had kunnen zijn met de tweede opmerking van de docent: snel klaar met zijn mening en zich niet bezwaard voelend deze bij elke gelegenheid te geven. Mijn collega werd daar niet populair mee. Een deel van de medewerkers haalde hun schouders erbij op en werkten professioneel met hem samen. Een ander deel zag in zijn provocatieve stellingnames een uitnodiging om even provocatief te antwoorden. Iets waar mijn collega bedeesd van werd en zich onbegrepen bij voelde. Soms leidde dit vliegen afvangen ertoe dat hij het mikpunt werd van spot. Tot en met zijn seksuele geaardheid toe, die geen enkele aanleiding tot spot zou moeten vormen. Mijn collega merkte dat zijn gezelschap alleen werd opgezocht in zakelijk verband en dat hij verder alleen stond. Ook mijn ergernis wekte hij regelmatig en mijn reactie was hem te vragen wat hij toch bedoelde en uit te leggen hoe het op me overkwam. Weliswaar met de ietwat dominante opstelling die mij eigen is en ik heb een bredere woordenschat dan hij. Voor mijn collega was dit een vorm van treiterij. Ik was de enige die hem aansprak en dus lag het probleem bij mij. Hij bekende bij zo'n gelegenheid dat hij tijdens zijn jeugd gepest was en ik dacht op dat moment dat hij zich in de slachtofferhoek is gaan nestelen en zich nooit zal bedenken dat een gedragsverandering van zijn kant een andere respons zal opleveren. Wat mij zeer heeft gestoord is dat hij inmiddels ruimschoots volwassen en in redelijke mate intelligent is, maar geen moment gereflecteerd heeft op oorzaken en gevolgen van wat hem overkomen is. Het verbijstert me dat dit niet in iemand opkomt en dat feedback van een ander teruggekaatst wordt als het probleem van die ander.
Toen ik mij voornam om een aantal collega's aan te spreken dat grappen over seksuele geaardheid wat mij betreft niet kunnen als iemand niet zelf aangegeven heeft dat grappen hierover prima zijn, hoorde ik net dat hij ontslag had genomen. Een andere, betere oplossing was er ook niet. Hij had zijn stelling betrokken dat wij hem niet accepteerden en wij (voor zover er van 'wij' sprake was) wilden buiten een professionele werksituatie niet met hem omgaan. Ik houd me intussen met enthousiasme bezig met de vraag of ik anders en beter op hem had kunnen reageren - heb ik me wel goed gedragen?

In het verleden, op de middelbare school, heb ik iemand gepest. Ik was één van zijn pestkoppen. Ik ben niet degene geweest die met die jongen in een vechtpartij verwikkeld is geraakt en ik heb ook nooit scheldwoorden naar zijn hoofd geslingerd, maar dit zeg ik om mezelf voor een deel vrij te pleiten. Kritiek kreeg hij wel van mij en wanneer hij iets zei dat me niet beviel deed ik hem met een stom stemmetje na. Hij irriteerde me. Toen ik me na de middelbare school ging concentreren op het katholicisme heb ik me meermaals voorgenomen hem te bellen en mijn excuses aan te bieden want het schuldgevoel drukt zwaar op me. Ik heb hem gegooglet en gezien dat hij een succesvolle loopbaan heeft gekregen, maar contact heb ik niet met hem opgenomen. Als hij zich aan zou melden voor Gepest en men mij zou vragen om zijn verhaal te horen dan zou ik daar heel graag aan meewerken. Terugkijkend heb ik vaak gezegd dat hij dit allemaal niet verdiende en dat hij zo erg niet was als wij, zo intolerant, vonden.

Nadat ik de jongen uit Tilburg op tv had gezien en met de verse ervaringen met mijn nu ex-collega, dacht ik weer terug aan de jongen die ik gepest heb. Mijn geheugen is subjectief en ik herinner me nu situaties van toen die ik me een tijd niet heb herinnert: hij was met regelmaat strontvervelend en de opmerkingen die hij kreeg had hij prima kunnen verstaan en ter harte kunnen nemen. Zo irrationeel waren de verzoeken om ander gedrag niet. Hetzelfde geldt voor mijn collega: een goed verstaander kan zich aanpassen. Tot op zekere hoogte, weliswaar, maar het is wat ieder mens doet. Interactie loopt gesmeerder als er water bij de wijn wordt gedaan. Water bij de wijn tot op het niveau dat het nog prettig voor je is.

Mijn collega, de Tilburgse jongen en de jongen van de middelbare school hadden een deel wel aan zichzelf te danken. Dat klinkt hard en ongenuanceerd. Hoe kan ik beweren dat gepest worden je eigen schuld is? Dat is ook te ver doorgedeneerd. Ik heb geleerd dat de aanleiding voor pesten net zo vaak bij de dader ligt als bij het slachtoffer en dat ander gedrag er vaak niet toe leidt dat je de pispaal niet meer bent. Maar, zo met dit steekproefje, wil ik wel beweren dat mensen vaak irritatie oproepen en dat waarschuwingen in de vorm van nijdige reacties ter harte genomen kunnen worden. Want dat is wat we doorgaans doen. Iedereen is wel eens irritant. Het verschil tussen langdurig gepesten en, kort door de bocht, de rest van de mensheid is dat die tweede groep zijn gedrag aanpast.

Reacties van harte welkom.

Gebakken lucht

"De machtigen en invloedrijken verheffen zich als draken, de heldhaftigen en moedigen vechten als tijgers; als je hun gedrag evenwel kalm observeert, gedragen zij zich als een zwerm vliegen op een stuk rottend vlees. Sympathieën en antipathieën komen en gaan als horzels, lijken op de stekels van een stekelvarken die recht overeind staan; treed ze tegemoet met onbevangen blik en er blijft niets van ze over." 

- Uit: Ts'ai ken T'an, geschreven door Tzu-ch'eng Hung

De dood maakt geen verschil - deel 1

"Leven en dood zijn evenwaardige onderdelen van één en hetzelfde natuurlijke proces."

- Zhuang Zi

Ik kom hier later nog op terug met een beroemde anekdote over Zhuang Zi

Gepolijst

"Mensen die zich verre houden van ijdelheid en machtsvertoon noemt men zuiver van hart; nog zuiverder is de ziel van degenen die dagelijks aan dergelijke verlokkingen blootstaan zonder er evenwel aan toe te geven. Mensen die niet weten hoe ze moeten manipuleren en bedriegen worden als hoogstaand beschouwd; nog veel verhevener zijn zij die er alles vanaf weten en zich er niet mee inlaten." 

"Alleen als je je voortdurend beledigd voelt en er dingen zijn waar je het niet mee eens bent, bezit je een slijpsteen om je karakter te polijsten. Als je alleen maar hoort wat je graag wilt horen en je je slechts bemoeit met de zaken die je goedkeuring genieten, dompel je jezelf onder in een dodelijk gif." 

- Beiden uit: Ts'ai ken  T'an, geschreven door Tzu-ch'eng Hung (1572-1620)

Iedereen is religieus

"Het is een min of meer tautologische kwestie: wat gemeenschappen vanouds gemeenschappelijk hebben of althans samen celebreerden, noemen we namelijk religie. Tegenwoordig zijn er mensen die menen dat ze geen religie hebben – in de zin dat ze niet in iets hogers of een godheid geloven –, maar ook zij geloven in bepaalde heilige morele principes en in die zin is religie niet anders dan een term voor groepsmoraal. (Durkheim had gelijk: godsdienst gaat niet per se over iets hogers, maar over het onderscheid tussen het profane en het heilige en dat onderscheid kent elke maatschappij, ook de onze. Maar dit terzijde.)"

Uit: Verschil. Over Alexis de Toqueville, ritueel slachten (ja, nog eens), gelijkheid en vrijheid van Jan Dirk Snel. Het hele artikel is een aanrader!

Modern taoïsme zonder betekenis

"Ik betreur het dus dat de westerse cultuur en de individuele mens er niet toe neigen tijd te besteden aan de bestudering van het geloof en aan het doorgronden van zijn inzichten. Door eenvoudigweg te gebruiken wat wij kunnen begrijpen, dat wat onmiddelijk aanspreekt of geruststelt, laten wij de kans lopen op wat een werkelijk verbijsterende ontmoeting zou kunnen zijn.

Niettemin kan dat wat met bepaalde taoïstische beelden en woorden, inzichten en praktijken gebeurt misschien betekenen dat zij een nieuwe verschijningsvorm aannemen. Deze zal als zodanig weinig lijken op het oorspronkelijke geloof in een van zijn historische uitdrukkingsvormen. Maar misschien zullen sommige eeuwige waarheden en inzichten waar het taoïsme de nadruk op legt op zo'n manier opnieuw opduiken, dat het Westen ermee geholpen kan worden. Dit is tenslotte in het religieuze leven al zo vaak gebeurd. De Chinese transformatie van het boeddhisme is er een voorbeeld van. Religie kan alleen maar dank zij aanpassingsvermogen overleven. Wat daarbij echter wel van belang is, is dat het geloof in staat zou moeten zijn zowel zichzelf als de maatschappij tegelijkertijd te veranderen. Het taoïsme dat nu verrijst, is soms zo van zijn kracht ontdaan en zo individualistisch, dat het zonder betekenis is."

- Uit: Wat is Taoïsme? van Martin Palmer

Een waarschuwing tegen 'zelfhulp-daoïsme'. Voor mij ook een interessante redenering van Palmer: religie moderniseert (natuurlijk) en als zodanig is het onmogelijk om een volgeling in klassiek opzicht te zijn. Een klassiek daoïst worden is onhaalbaar.

Wat is Taoïsme, een boekbespreking

Het is altijd en juist door kerkgeschiedenis geweest dat ik een religie en zijn leringen beter begreep. Pas toen ik colleges kreeg over het Concilie van Nicea, leerde ik de structuur van de katholieke geloofsbelijdenis echt kennen. Tijdens colleges over het Concilie van Chalcedon kreeg ik het weinige zicht dat er te krijgen is op het indrukwekkende dogma van de Drieëenheid en dankzij colleges over het Oosters Schisma zag ik de betekenis van het filioque. Dat soort colleges over daoïsme zijn nog met een vergrootglas niet te vinden.

Wie kennis wil maken met de daoïstische filosofie (Tao Chia) kan ik het boek Taoïsme : De Weg om niet te Volgen van Patricia de Martelaere aanbevelen. Wie zich wil verdiepen in de daoïstische religie (Tao Chiao) kan het best beginnen met Kristofer Schippers boek Tao : De Levende Religie van China. Zeer verhelderende boeken, maar mijns inziens met een nadeel: ze vertellen wat de filosofie of de religie wél is en niet wat het níet is.

Beide boeken verklaren en benaderen het onderwerp dus positief. Over gehakketak, profane oorsprong, soapachtige taferelen en eigenbelang geen woord. En dat zijn nou juist mijn ezelsbruggetjes.

Nu kan ik dus Wat is Taoïsme? van Martin Palmer aanbevelen. En waarom doe ik dat? Het eerste wat positief opvalt is dat Palmer echt begint bij het begin. Je ziet het klassiek daoïsme op de eerste pagina's opstaan uit het sjamanisme. Terwijl de maatschappij van China zich ontwikkelt, ontwikkelt de filosofie zich tegelijkertijd. Je ziet de oorsprong, je ziet de maatschappelijke aanleidingen tot mutatie, je ziet de gevolgen en de bouwstenen.

Het tweede deel van het boek gaat over de ontwikkeling van het klassieke, filosofische daoïsme naar een volksgodsdienst en daarna de groei van die volksgodsdienst tot instrument voor maatschappelijke beteugeling. Daoïsme wordt politiek. Ik raakte bijna triomfantelijk toen ik in dit deel las over de vestiging van een daoïstische theocratie in China in het jaar 188 door leidsman Chang-Lu. Niets religieus is het daoïsme vreemd. Ook de theocratie niet. Twee pagina's later schrijft Palmer over de Opstand van de Gele Tulbanden - Een rebellie door een daoïstische sekte die vele doden tot gevolg had. Triomfantelijkheid is ongepast, maar op mijn daoïsme-boekenplank van een metertje is dit de enige passage waarin het daoïsme in een negatief daglicht gesteld raakt. Toch bloed aan de handen van deze religie van de afzijdigheid. Wanneer je voortdurend moet filteren om niet in de val te trappen van New Age-achtige boeken die van het daoïsme een mengelmoes maken die het nooit is geweest, dan is dit een verademing.

Het derde deel van Wat is Taoìsme? geeft een zo breed mogelijk overzicht van het daoïstische pantheon. Tientallen goden worden in het zo typisch Chinese hiëarchische raster beschreven. Na het lezen van een redelijke hoeveelheid Chinese mythen had ik met hooguit een handjevol godheden kennisgemaakt. Palmer geeft een veel ruimer overzicht. En dan nog ben je de volledigheid niet genaderd.

Het laatste deel van het boek gaat over de adaptatie die het daoïsme nu ondergaat. Door kaping van de filosofie in de hoek van de zelfhulpboeken, door de breuk met de geschiedenis die de Culturele Revolutie heeft bewerkstelligd en doordat alle Chinese religies altijd al mixen en mengen en het niet veel voorkomt dat iemand zuiver daoïst, zuiver confucianist of zuiver boeddhist is.

Wat is Taoïsme? is toegankelijk geschreven. Ik had Martin Palmer van tevoren gegooglet en hij leek me een generalist. Hij presenteert tv-documentaires over religie voor de BBC. Op voorhand dacht ik dat hij wat bronnen bij elkaar gesprokkeld had, wat meningen nakauwde en een zoetsappig verhaal ter basale introductie zou geven. Wat is Taoïsme? is echter een kritisch boekje en Palmer heeft meer verstand van China en de Chinese taal dan de gemiddelde religiewetenschapper.

Nu staat dit boek dus als aanbeveling op de daoïsme-pagina. Een goede kennismaking met het daoïsme.

Mooi

"Gathering up knowledge from endless books is known as intelligence. Knowing how to sip tea from a cup, look at the clouds, laugh with the wind, be one with the rain that falls, that is wisdom. Give up those things that pass for brilliance in this society and instead focus on merging with the universe. Do not shout from the mountaintop when a whisper will do. The smartest people in the world are not the ones with a P.H.D., M.D., C.F.P. or some other artificial title but those who are one with T.A.O"

- Gejat van Roshi Hogan 

Het teken Dao

Alle lettertekens zijn ooit ontstaan als pictogrammen. Ook ons eigen alfabet komt voort uit tekeningen. Van ossen en van huizen. In de loop der eeuwen zijn de tekeningen versimpeld en vervormd tot ze nu bijna niet meer herkenbaar zijn als pictogrammen.

Ook het Chinees heeft die oorsprong. Dat schrift is tot een uitermate complexe structuur gegroeid, maar van de oudste begrippen is de herkomst nog goed te zien.

Het begrip voor Dao (Tao) is:


道


Een heel gebruikelijk woord, want het betekent 'Weg'. Je ziet het dan ook heel veel op straatnaamborden. De Hoofdweg, de Bergweg, de Kleiweg - ze heten allemaal Dao.
Dao is een samengesteld teken, maar geheel links zie je de betekenis 'weg' wel uitgebeeld. Het is een lopend figuurtje. Het extra lang uitgerekte rechterbeentje geeft weer dat het figuurtje er de gang in heeft. Hij is onderweg. Hij volgt de Dao.

We hebben zingevingssystemen nodig

"Overigens lijkt het me vanzelfsprekend dat je je aan het begin van het leven helemaal richt op dat wat je de meeste macht geeft, in dit geval het intellect. Dat gebruik je als wapen, als instrument om de wereld te exploreren en te overleven. Een tijdland is het ook ongelooflijk fascinerend om steeds nieuwe intellectuele werelden binnen te dringen, om steeds meer te weten en te doorzien. Het geeft een kick. Maar ergens houdt het op. Het is een eenzijdige benadering. Op mijn drieëndertigste begon het me te vervelen. Het schrijven was altijd al een correctie op het intellectuele: het bracht me in contact met mijn onderbewuste."

- Oek de Jong

"Een feit is dat de religieuze drift niet afsterft onder invloed van de rationaliteit, en dat is ook niet zo vreemd, want het is een oerdrift. We hebben zingevingssystemen nodig om te overleven en de bron van alle zingeving is religie."

- Idem

De mens is het ongedierte

"Er zijn mensen die denken dat alle wereldproblemen zouden opgelost zijn als we alle godsdiensten zouden afschaffen. Dat denk ik niet. Godsdiensten hebben veel onheil gesticht, maar is het palmares van de seculiere systemen beter? Ik ben geneigd om te denken: gelovig of ongelovig, de mens is het ongedierte. Het is de mens die zijn medemens de kop inslaat."

- Tom Lanoye

"Het internet is de stencilmachine voor de propagandisten van vandaag."

- Idem

Pinyin

"Lang geleden, toen Professor Duyvendak nog de scepter zwaaide in Leiden, mochten wij zelf weten hoe we Chinese woorden in het Nederlands weergaven. Daarom schreef Duyvendak ‘Tsjwang Tse’, terwijl zijn Duitse collega’s er Dschuang Tsi van maakten, de Engelsen Chuang Tzu en de Fransen Tchouang-tseu. Iedereen deed wat hij wilde tot China zelf besloot om een transcriptiesysteem te maken. Ze noemden dat pinyin, wat gewoon “spellen”, betekent.

Zo werd Mao Tse Tung als Mao Zedong geschreven, en Tsjwang Tse als Zhuang Zi.

Eerst trok men zich daar niet veel van aan, maar later, toen China zich meer naar buiten opstelde, kwam het verzoek of we in het vervolg allemaal Beijing wilden schrijven. In het begin hielden vooral de Amerikanen vast aan hun eigen systeem, want ze hadden principiële bezwaren. En jij hebt toch ook verontwaardigd uitgeroepen: “We blijven toch wel Peking schrijven? Dat hondje heet toch ook geen Beijingneesje!”."

- Sinoloog en daoïstisch meester Kristofer Schipper aan Max Pam

Goed bestaat niet. Fout ook niet

"In de wereld is er geen principe dat altijd correct is, en is er geen ding dat altijd fout is. Dat waar we gisteren gebruik van maakten, zullen we vandaag misschien verwerpen; en dat wat we vandaag verwerpen zullen we morgen misschien gebruiken. Wanneer je ervoor kiest iets al dan niet te doen, liggen 'juist' of 'fout' nooit vast."

- Uit: de Liezi, in de vertaling van Jan De Meyer

Benader de ander met mededogen...

...en je ziet je medemens.

"‎It's so easy to laugh. It's so easy to hate. It takes guts to be gentle and kind."

- The Smiths


Stond nog in mijn concepten, maar ik had de laatste maanden geen enkel recht om dit te posten. Met mijn gedrag.

Landbouwcultuur

"Waarom zijn wij in het Westen zo verschillend?

Een bevriende antropoloog had hier een uitleg over. Hij zei dat onze religie is ontstaan in een samenleving van nomadische herders. Die kunnen hun schaapjes niet laten doen wat ze willen. Vandaar dat onze Grote Herder, die het goed met ons meent, toch autoritair is aangelegd – zo zeer zelfs dat zijn priesters en dominees het beter moeten weten en de Paus zelfs onfeilbaar is. En daar zijn we het dan weer niet mee eens.

China, Japan, Vietnam, zijn daarentegen van oudsher agrarische landen en hun religie is geheel op de landbouw afgesteld. Om de gewassen te laten gedijen dien je alles goed voor te bereiden, maar verder moet je de natuur haar gang laten gaan. Plantjes kun je niet opvoeden. Anders vergaat het je als de domme landbouwer die om de padie sneller te laten groeien eraan ging trekken, met als gevolg dat de plantjes verdorden. De Hemel van de Chinezen volgt de natuurlijke ordening. De werking van de Tao is spontaan."

- Kristofer Schipper in antwoord op Max Pam

Het daoïstisch denken

"Het taoïstische denken van de oudheid kan men karakteriseren als een mystiek scepticisme (Chuang-tzu) of als een mystiek quïetisme (Lao-tzu); het is zuiver filosofisch van aard en behoorde tot het denken van de intellectuele wereld, ook al zette het zich daar in veel opzichten tegen af."

- uit: Het Chinese Denken van Karel van der Leeuw

Chuang-tzu is Wade-Giles-spelling voor Zhuang Zi (moderne pin yin-spelling). Lao-tzu is Lao Zi in Wade-Giles.

"Het doel van het taoïstisch geloof is geheel gericht op deze wereld en op het individu: het verlengen en beschermen van het leven met als hoogste doel het bereiken van de onsterfelijkheid. Deze onsterfelijkheid wordt niet gezien als intrede in de eeuwigheid, maar als een materieel voortbestaan, zij het in getransformeerde vorm."

- Ook uit: Het Chinese Denken van Karel van der Leeuw. Mooi boek dat ik graag nog eens in mijn bezit wil hebben.

Tao Chia en Tao Chiao

Filosofisch daoïsme (Tao Chia) is ten diepste atheïstisch. Er is geen levende God. Er is geen interventie, er is geen contact.

De daoïstische volksgodsdienst (Tao Chiao) heeft een veel ouder, sjamanistisch, fundament dan het filosofisch daoïsme. De volksgodsdienst is een mengvorm van religiositeiten die uit verschillende godsdiensten en filosofieën overgenomen zijn.

Eigenlijk is niet aan te wijzen of Tao Chia of Tao Chiao zich nu het enige ware daoïsme mag noemen. De volksgodsdienst heeft sjamanisme, bijgeloof, confucianisme, boeddhisme en daoïstische filosofie gemengd tot een pluriforme religie. De filosofie stamt uit een tijd dat iedereen daoïst was, inclusief de nu niet als daoïstisch bestempelde Confucius. Zou je de daoïstisch filosofen van destijds vragen of ze daoïst waren, dan zouden ze de vraag niet kunnen beantwoorden. Een stroming met die naam bestond niet en werd ook niet bewust gecreëerd. Eén leer bestempelen als hét daoïsme is achteraf interpreteren.

Ik ook nog eens over Mariska de Haas

Traditionalisme, daar is niets mis mee. Vind ik. Het verbaasde mij een beetje dat de katholieke standpunten die @Mariskadehaas spuit op Twitter zoveel reuring oproepen. Ze zijn binnen het katholiek gedachtegoed absoluut niet nieuw en niemand maakt mij in dit land wijs dat het katholiek gedachtegoed volkomen onbekend is. In eerste instantie dacht ik dat haar confronterende stijl de mensen verontwaardigd deed reageren, maar steeds vaker zie ik dat mensen fulmineren tegen de traditionele gezinswaarden die ze propageert. Tegen gezinsvorming door homoseksuelen, tegen een vrouw van 63 die met ei- en spermacel van anderen een eigen kind op de wereld heeft willen zetten. De standpunten van De Haas verdedigen ga ik hier niet doen. Daar is dit een te statisch weblog voor en die standpunten lenen zich juist goed voor discussie. Ze halen je uit comfortabele unisono opvattingen hier in Nederland en laten je nog eens afvragen of anticonceptie, abortus, homohuwelijk etc. aan te bevelen of af te wijzen zijn. De acceptabelheid van bovengenoemde zaken is voor de meesten van ons zo vanzelfsprekend en daarom vind ik het goed dat De Haas nog eens bevraagt of het wel goed is. Ik juich het toe.

In de zaak rond Jeanine Hennis Plasschaert reageerde De Haas in mijn ogen wel heel onhandig. Een anti-abortusstichting had plastic foetussen rondgestuurd naar parlementariërs om te laten zien hoe menselijk een nog legaal af te drijven vrucht al is. Hennis (laat ik haar vanaf hier zo maar noemen) reageerde boos. Ze vond de actie smakeloos. Ik zou die plastic foetus hebben weggegooid of als speelgoed hebben weggegeven als ik er één had ontvangen, fijnbesnaard vond ik het zeker niet, maar zoals zoveel promotie in dit land op z'n Amerikaans wordt aangepakt, zo mag een actie als deze dat ook. Met ingetogen acties redt je het bijna niet meer in Nederland.

Hennis versprak zich naderhand wel op Twitter. Het moét wel een verspreking zijn. Ze lijkt me niet dom genoeg om met privéinformatie te smijten. Hennis schreef dat ervaring met misgelopen zwangerschap voor haar een extra reden was om de actie af te keuren. Het verdriet werd door de plastic foetus opgeroepen. Nu ben ik geen moeder en waarschijnlijk stierlijk verwend, waardoor ik de connectie niet zie tussen de twee, maar het verdriet is het hare en ik kan er niet over oordelen. De Haas gebruikte het verleden van Hennis helaas wel en dat had ze mijns inziens niet moeten doen. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat je iemand af en toe tegen zichzelf in bescherming moet nemen. Dat vond ik van Idols-kandidaten die niet konden zingen en voor paal stonden op nationale tv en ik vind het van Hennis die haar verdriet aan duizenden mensen prijsgaf.

De Haas schreef een open brief aan Hennis in de krant waarvan De Haas hoofdredacteur is: het Katholiek Nieuwsblad. Hierin gebruikte De Haas de ervaringen van Hennis met miskramen om Hennis' abortus-standpunt ter discussie te stellen en ik vond dit het in stelling brengen van emotie om een pleit te winnen. De discussie is wat mij betreft een terechte, maar de ongevraagd zeer persoonlijke stijl vond ik een uitglijder. Ook al gaf Hennis het in eeste instantie zelf prijs. Een groot filosoof zei me eens: 'La jij nou maar sien dajje wel opgefoed ben', en zo is het. De Haas heeft hier naderhand haar excuses voor aangeboden.

Het Katholiek Nieuwsblad heeft, vind ik, wel een gouden greep gedaan met De Haas als hoofdredacteur. Ze is mediageniek en hoewel de meest gehoorde mening is dat mensen een hekel aan haar hebben, kan dat ook zijn omdat ze een vervelende waarheid aan het licht brengt. Ik zeg niet dat het zo is, want ik ben het zelf niet eens met De Haas, maar de grote geest Socrates werd ook gehekeld en dat kwam in zijn geval toch echt omdat hij rake dingen zei. Desondanks wilde ik laatst een hart onder de riem steken bij een online kennis die een blogpost schreef over hoe zij De Haas echt niet meer te harden vindt. Iets staat me namelijk weldegelijk tegen aan De Haas. Ik trek haar integriteit in twijfel. Nu heb ik dat niet gepost op het weblog van die kennis want dat zou laster zijn van mij, maar hier kan ik mijn vermoeden zo uitgebreid uitleggen als ik wil.

De vorige hoofdredacteur van Katholiek Nieuwsblad had al tijden geleden aangegeven terug te treden, maar een geschikte opvolger bleef uit, waardoor hij zich verplicht voelde op zijn plek te blijven. De aanstelling van De Haas was voor mensen die het Nieuwsblad volgen een donderslag bij heldere hemel. Ik las dit op het zeer aan te bevelen weblog van Observatrix, die ik hier al vaker heb aangehaald. Na de aankondiging van De Haas' benoeming was de tweede vraag: wie is dat dan? Observatrix verzamelde informatie. De Haas had nog geen ervaring opgedaan als hoofdredacteur. Ze had hiervoor stukken geschreven voor het Tilburgse studentenblad. Stukken die je verwachten mag in een studentenblad, want stukken die een professioneel stukjesschrijver opstelt met de doelgroep in het achterhoofd. Over one night stands. Over voorbehoedsmiddelen, over douchen in de ruimte waar een ander de avond tevoren in gekotst heeft. Ik moest daar om gniffelen, want humor zit in de kleine dingen. Het Katholiek Nieuwsblad haalt een losse tante in huis. Maar het lachen verging me toen ik De Haas' huidige mening zag opduiken in discussies. Of 'was dit wel haar mening?', zo dacht ik direct. Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. De Haas is een broodschrijver en het lijkt nu wel of De Haas een broodkatholiek is. Waar is die vroomheid opeens vandaan gekomen? En als die vroomheid oprecht is, wat ik haar gun, blijft het dan wel hangen wanneer ze hoofdredacteur-af is?

Ik vertrouw het niet. Ik hoop dat ik het mis heb, maar ik twijfel of Mariska de Haas zo overtuigd katholiek is als ze zich voordoet. Dat hoeft ze van mij ook niet te zijn. Ik houd alleen niet van je anders voordoen dan je bent. Zonde van je energie. De Haas heeft bij haar aantreden uitleg gehad over katholiek gedachtegoed en ik denk dat ze het heel goed in haar oren heeft geknoopt of wellicht ook heel goed heeft vinden klinken, maar dat ze het onmogelijk in deze korte tijd goed heeft kunnen doordenken. En wanneer ze een bekeringservaring heeft gehad, zou ze dan niet openlijk spijt hebben willen betuigen? Het hoeft van mij niet, maar ik kan me dat wel heel goed voorstellen. Als je teksten hebt gepubliceerd waar je inmiddels niet meer achterstaat, dan wil je dat volgens mij rechtzetten. Je wilt je verantwoorden. Misschien heb ik die stukken gemist omdat ik het Katholiek Nieuwsblad niet lees of misschien is er een andere reden waarom het niet bij het brede publiek bekend is, maar ik kan me niet anders voorstellen dan dat je bij zo'n grote wijziging van opvatting je verleden recht wilt zetten. Ik zou dat in ieder geval willen en ik ben een doodnormaal mens.

Deze tekst van mij klinkt rijkelijk laat, want de zaak rond Hennis is al maanden oud en op dit moment speelt er geen rel rond Mariska de Haas, maar ik wilde juiste niet meehuilen met de wolven in het bos en deze post op een rustig moment schrijven.

Het aannemen van ideeën leidt niet tot verinnerlijking daarvan

"De ideeënwereld van het boeddhisme is voor ontkerstende westerlingen zeker aantrekkelijk omdat het een religie is zonder God en zonder zonde, zonder lichaamsverachtig, zonder hemel en hel. Het zenboeddhisme is een heel praktische en aardse vorm van religie, volledig gericht op het handelen, modern door zijn rationaliteit, aansprekend door zijn nadruk op beheerste spontaneïteit. Maar de praktijk van het boeddhisme kennen wij niet en die zal hier ook nooit wortel schieten. Het zijn dus ideeën die kunnen inspireren."

- Oek de Jong

Je kunt in plaats van boeddhisme in deze tekst ook daoïsme lezen. De Jong heeft gelijk. Zie enkel maar de Boeddhistische Unie Nederland. Een vriendenkring die uitgroeide tot een politiek bolwerk. Waar mensen werden weggeduwd of de hemel in geprezen. Waar personen zich voordoen als goeroe maar niet verder kunnen komen dan imitatie van Aziaten en het lezen van boeken over boeddhisme. Ik ben sceptisch.

Distinctiedrift is levensdrift, eenheidsdrift is doodsdrift

"Alle utopieën, de communistische heilstaat, de Amerikaanse droom, het Koninkrijk Gods, zijn precies hetzelfde. Het is altijd prachtig weer, we zijn gelukkig getrouwd, er heerst vrede alom. De ellende komt volgens mij voort uit iets in onszelf, iets wat de zaligheid van die utopieën niet wenst, dat er bang voor is. En wat dat iets is meen ik gevonden te hebben in een stelling van Carry van Bruggen: 'Distinctiedrift is levensdrift, eenheidsdrift is doodsdrift.'

Alle utopieën, ook de Amerikaanse, zijn in wezen communistisch. Ze vooronderstellen de gelijkvormigheid van iedereen. Met andere woorden: de dood van het individu. En dan kom je onvermijdelijk op de vraag: wat heeft het voor zin om die utopische zaligheid na te streven als er geen 'ik' meer is dat die zaligheid ervaren kan? Je moet jezelf verliezen om het Koninkrijk Gods te kunnen binnengaan. Eenheidsdrift is doodsdrift."

- Frans Kellendonk

Het groot net van isolementen

"We hebben geen samenleving, alleen een soort economische eenheid waar de hele dag over geschetterd wordt op de radio. Procentjes meer, procentjes minder - daar maken we ons druk om alsof er geen belangrijker dingen zouden zijn. Ik hoef het isolement niet te zoeken, want daar bevind ik me al in, daar bevindt iedereen zich in."

- Frans Kellendonk

De behoefte is altijd eender en de behoefte maakt de religie

Uiteindelijk steekt religieus daoïsme precies zo in elkaar als alle andere religies: bidden, wensen, afdwingen, paaien, spijt betuigen, boete doen, verlost worden, eeuwig leven. Het is steeds hetzelfde verhaal. Het maakt wat dat betreft niet uit welke religie je aanhangt.

Met een tienvoudige hel waarin wandaden worden bestraft, geloven daoïsten ook in zondigheid die om kwijtschelding vraagt. Dat verbaasde me. Het was me zo...abrahamistisch. Ik zou in eerste instantie zeggen dat het daoïsme geen zonden kent, maar slechts onverstandigheden en dat onverstandigheden leiden tot tegenwerking door de Tao, maar niet tot vergelding.

Playing hard to get

"Onthoud dat mannen alleen de vrouwen verachten die ingaan op de avances van mannen, omdat ze zichzelf en heel het mannelijke geslacht minachten en hun waardering verliezen voor iedereen die zich daartoe aangetrokken voelt en zich door bedrog laten verleiden."

- Uit: Geheel de Uwe van Connie Palmen. Maar Marilyn French had het ook geschreven kunnen hebben.

Ambacht

"Ik ben een echte krantenfreak, maar het reizen doet ook beseffen dat de krant een vreselijk overschat medium is. Als je je beweegt van New York naar de Hawaii-eilanden, Japan, Hongkong en Singapore, en je leest onderweg de commentaren van de diverse kranten over zo iets als de verkiezingsstrijd tussen Reagan en Carter, dan lijkt het alsof alles is overgeschreven van een groot vel. Talloze journalisten over de hele wereldbol verdienen hun brood met het navertellen van iets dat zij in de New York Times of de Washington Post hebben gelezen. De hele wereld legt daar zijn carbonop en begint te variëren. Wat peper en zout erbij, of slagroom, maar in feite bestaat er in de journalistiek een ontzaglijke kaste van elkaar achterna lullende mensen."

- Cees Nooteboom

Overpresteren

"Ik spreek Engels, Frans, Duits en Spaans en kan Italiaans heel behoorlijk lezen. Dan zijn er niet zo heel veel plekken in de wereld waar je je niet verstaanbaar kunt maken. Maar als je bijvoorbeeld in Zuid-Amerika bent, doet zich een vreemd verschijnsel voor. Hoe beter je Spaans spreekt, des te groter wordt de afstand tot de samenleving, want pas dan merk je dat je er niet echt bijhoort. In Japan wordt de vreemdeling een gajin genoemd, wat letterlijk buitenpersoon betekent. Maar een vreemdeling die uitstekend Japans spreekt heet een henna gajin - een gekke buitenpersoon."

- Cees Nootenboom

Weldoeners

"Al die mensen die zo vervuld zijn van het leed der mensheid, blijken vaak zeer a-sociaal als je ze ontmoet. Die hypocriete kant van de sociale beweging stoot mij zeer af."

- Johan Polak

Niets is waar

"Bedenk, mijn zoon, dat alles wat gebeurt

de keur van vroeger draagt en

wij op onze beurt

het snoer van morgen rijgen. Niets is waar

en wat eens waar was, is niet waar gebeurd."

- Hugo Pos

Slecht gedrag

Het daoïsme stelt geen leefregels. Want wie vaststelt en verinnerlijkt wat hij goed acht, herkent het tegengestelde gedrag als slecht en raakt daar dan alert of zelfs gefixeerd op. Zie al die ruziënde katholieken. Die weten waar een ander over de schreef gaat en proberen elkaar in het gareel te houden.
Wie geen slecht gedrag herkent, kan zich nooit slecht gedragen.

What Would Jesus Do?

Jezus is zowel een last als een bijdrage aan het christendom. Men probeert in Christus voorbij die Joodse kerel te kijken en gebruikt die kerel aan de andere kant weer voor praktische ethiek.

Zolang je maar doet wat je kunt

"Bekommer je er niet om of verdiensten door behulpzaamheid verkregen groot of klein zijn. Wees volkomen eerlijk. Er wordt grote verdienste verkregen door het redden van één insect of zorgen voor één enkele plant of boom, zolang je maar doet wat je kunt."

- Uit: De Geschriften van Meester Lü, in de vertaling van Thomas Cleary

Mythologie

"Niets kan werkelijk begrepen worden indien het niet gezien wordt als symbool."

- Gerard Reve

Het malen van heimwee en overmatige rationalisering

Het filosofisch daoisme is een methode van zelfverbetering en helder leren zien. Afhankelijkheid van het hogere wordt erkend maar niet gevierd. De daowistische religie staat te ver van mij af. Aan honderden mij onbekende goden kan ik geen loyaliteit doen groeien. Het christendom heeft de afhankelijkheidsviering die ik ontzettend mis. Daarnaast ook het contact zoeken met hogerhand dat ik niet met honderden goden kan. Maar het christendom heeft ook het verhaal van een liefhebbende God en iemand die voor onze zonden gestorven is. Dat verhaal hang ik niet aan. En zo zijn daoisme en christendom voor mij niet te verenigen.

Maar stel dat de lijdensweg van Jezus een volledig verzonnen verhaal uit de pen van een schrijver is? Dan is dat plot van een verzetsstrijd, uitmondend in een niet te ontwijken dood, zo duidbaar en tot mogelijkheid gemaakt als een offer voor ons allen wel een fascinerend staaltje vertelling! Wat doet dat verhaal dan met mij? Zou ik kunnen vergeten dat het niet werkelijk gebeurd is? Zou ik waarde kunnen hechten aan dit verhaal wanneer ik niet geloof dat wiens verlossing dan ook er van afhangt?

Elk antwoord is welkom.

Adversus theodicee

Van een wereld zo akelig contradictoir als deze kan geen enkele God zich bewust zijn.

Nog eens over homofobie

Mannen vinden homoseksualiteit zo geregeld zo vies omdat het een onderwerping inhoudt. Vrouwen zijn in z'n algemeenheid gericht op harmonie. De communicatie van een vrouw verloopt dan ook altijd met die doelstelling onbewust op de achtergrond. Mannen zijn in z'n algemeenheid gericht op hierarchie. Communicatie van mannen gebeurt altijd onbewust in het licht van een hierarchische onderverdeling. Omdat vrouwen de hierarchie niet onbewust in de gaten houden, had ik deze reden achter homofobie eerder steeds niet gezien. Homoseksualiteit is onderwerping van de ene man aan de ander. In homoporno is de 'downer' daarom ook altijd een vrouwelijk type. Een grote, zware vent die gepenetreerd wordt roept walging op.
Dat mannen lesbische porno aantrekkelijk vinden ligt in het verlengde daarvan. Automatisch vult de man in dat die twee vrouwen eigenlijk hem nodig hebben.

Gedachte die ik kreeg bij het lezen van De Oorlog tegen Vrouwen van Marilyn French.
Laat me nog even nadenken hoe homofobie toch zo kan leven bij vrouwen.

Immerdurende wanhoopsverzuchting

Er zijn te veel mooie boeken. Ik haal het niet.

Willen bestaan

"Niet kunnen leven met niets dan zichzelf. Iets vinden buiten jezelf waardoor je beseft dat je wilt bestaan. - Dat is geloof."

- Willem Jan Otten in Waarom komt U ons Hinderen

Roepen om het hardst

Dit is wel het tijdperk van het latent egotisme. Ik geloof niet dat de mens door de eeuwen heen zo veranderd is, ik geloof alleen dat de rem er nu af is. Men wordt zich niet eens meer gewaar dat men alleen het eigen verhaal doet tellen. Andermans antwoord is niet relevant. Het hele dagelijks leven lijkt wel Twitter. Er is nauwelijks belangstelling, nauwelijks aandacht voor wat bij een ander speelt.

Onhebbelijkheden

Ik zou nooit iemand meevragen naar een gelegenheid als ik het niet absoluut vereist vind dat diegene erbij is. 'Gezelligheid' komt niet in mijn hoofd op als reden. De gemiddelde gelegenheid is prima alleen uit te houden.
Ik zou nooit iemands halfslachtige mening betwisten, tenzij die mening mijns inziens gevaarlijk is. Elke (on)doordachte mening heeft bestaansrecht naast de mijne. Ik betwist bijna nooit iemands zienswijze en leg alleen de mijne ernaast. Daardoor kom ik als een windvaan over. Als een allemansvriend en een schijterd. Maar het is in dit geval geen angst die me drijft. Ik vind het niet belangrijk eensgezindheid te bereiken. Als de harmonie maar niet wordt geschaad.
Eigenlijk stel ik mezelf bij iedere ongenuanceerde bewering of flutmening de vraag of ik datzelfde zou kunnen denken. Meestal is dat ook zo en begrijp ik de gevolgtrekking die aan de mening vooraf is gegaan. Een enkel mens denkt mij te absurd en, helaas, in die gevallen erger ik me voortdurend groen en geel aan die persoon.

Altijd als je roept

"Altijd als je roept, is Hij er", zei een collega van mij met wie ik vorig weekend een gesprek over geloof had. Ik blijf een zwak houden voor christelijke beeldspraak en liturgie. Zodanig dat ik een mengelmoes met daoisme zou willen proberen. Wat monniken lukt, moet mij ook lukken.
Aan de andere kant krijg je de hedendaagse strijd er gratis bij. En veel overmatig gecompliceerde theorieën om het klassieke christendom de 21e eeuw in te loodsen. Hoe komt het dat het daoisme dat niet nodig heeft? Of is dit tijdperk juist geschikt voor zo'n theorie en zal het daoisme achterhaald worden gevonden in de volgende eeuw?

Fictief genoegen

Gewaardeerd worden is een fictief genoegen. Het is voor overleven voldoende om niet veracht te worden. Het is niet handig om geliefd te zijn. Wie hoog stijgt kan diep vallen. Het is voldoende om een aspect gevonden te worden. Een aanwezigheid. Dat is het ideaal. 'Ik ben er gewoon'. En als aanwezigheid vanzelfsprekend gevonden of vergeten te worden is niet erg. Zolang je maar niet (bewust) onder de voet gelopen wordt.

Uitmuntend

"Ga rustig zitten en mediteer teneinde het denkvermogen terug te brengen naar zijn oorspronkelijke toestand. Tel eerst de ademhalingen, en breng die dan terug tot zij onmerkbaar zijn. Ervaar het lichaam als vanuit het absolute en je zult niets horen. Zij die hun kalmte herkrijgen nadat voor hen een berg verkruimelt, zijn bijna uitmuntend; zelfs niet schrikken is uitmuntend."

- Uit: De Geschriften van Meester Lü, in de vertaling van Thomas Cleary

Blijdschap

"Men dient niet verheugd te zijn bij het spirituele werk, want als het denken verheugd is, ontstaat energie die inhaligheid voortbrengt. Als men mediteert, is blijdschap die in de geest opkomt als het ontbloeien van zijn bloesem. Men moet dit koesteren."

Uit: De Geschriften van Meester Lü, in de vertaling van Thomas Cleary

Is Lue Zi nu niet in tegenspraak met zichzelf? Raak niet verheugd, maar wanneer je toch blij wordt, koester het dan maar wel? Slechte vertaling?

Weefsel

"Ten aanzien van de toestanden die men ervaart bij het beoefenen van stilte zijn er allereerst dofheid, vergetelheid en onbeteugelde gedachten. Dan is er lichtheid en prilheid. Later is het alsof je je in sluiers van goudweefsel bevindt. Tenslotte is het alsof je terugkeert in het aardse leven. Als een zachte wind onder de heldere maan."

- Uit: De Geschriften van Meester Lü, in de vertaling van Thomas Cleary

Streefweigering

"Loop langzaam en ontspannen en je zult niet struikelen. Slaap diep en je zult in de nacht niet woelen. Leerlingen dienen in de eerste plaats sereniteit en geduld te hebben. Ten tweede dienen zij afstand te bewaren, niet te denken aan het verleden of zich zorgen te maken over de toekomst. Als je aan het verleden denkt, kom je niet los van je oude zelf. Wanneer je aan de toekomst denkt, lijkt de weg lang en moeilijk te begaan. Het is beter sereen en ontspannen te zijn, niet te denken aan het verleden of aan de toekomst maar normaal handelend slechts aandacht te schenken aan het heden. Iedere bereiking is vooruitgang en dit ontwikkelt zich. Wanneer je wilt bereiken en jezelf belooft dit door veel werken en oefeningen te doen, is dit nog altijd persoonlijk belang, waarbij verdiensten worden uitgerekend en naar profijt gestreefd wordt. Dan kan het denken niet zuiver zijn. Dit is het uitgangspunt voor consequent gedrag."

- Uit: De Geschriften van Meester Lü, in de vertaling van Thomas Cleary

Free Bird

Absoluut niet des Qaboos, dit soort muziek. Maar dit nummer luister ik wel graag. Het schijnt een sufgedraaide, beroemde plaat te zijn, maar dat weet ik niet, want ik luister anders nooit naar dit soort muziek.

Rectificatie

In dit artikel schrijf ik dat "Kristofer Schipper, woonachtig in China en taoïstisch meester, bezweert in Tao, de Levende Religie van China, dat er geen historische taoïstische tempel meer te vinden is in China." Inmiddels weet ik dat dit niet klopt. De Levende Religie van China staat op mijn lijstje van herlezing, want heb ik hem nu verkeerd begrepen of beweert Schipper iets dat niet klopt? In ieder geval zijn er zeker nog historische tempels te vinden in China. Bijvoorbeeld het prachtige tempelcomplex Wu Dang. Ook worden, onder andere in Beijing zelf, gewoon taoïstische vieringen gehouden. Het taoïsme is met vuur en geweld bestreden, zowel tijdens de Culturele Revolutie als eerder, maar het heeft de religie niet doen bezwijken.

Nu ik toch bezig ben, nog een tweetal correcties. Zhuang Zi zet in zijn boek de wijsgeer Confucius regelmatig voor schut. Ik kreeg daardoor de indruk dat daoïsme en confucianisme concurrende filosofische systemen waren. Aangezien latere keizers het hiërarchische confucianisme beschermden en het anarchistische daoïsme bestreden, leek mij een ernstig verschil in opvatting niet denkbeeldig.

Het belletje had al mogen rinkelen bij die passages in de Zhuangzi waar Zhuang zi zijn goede vriend Hui Zi net zo hard aanvalt als hij dat doet bij Confucius. Dit is een vorm van discussie, geen hatelijkheden. Confucius spreekt in zijn eigen teksten, De Analecten, ook over de Tao. Ook hij is een adept. Dat is niet heel verwonderlijk. Tao was een algemeen geldend begrip in die tijd. Confucius was een daoïst. Maar daar moet bij aangemerkt worden dat niemand in die dagen zichzelf zo noemde. Ook Zhuang Zi niet. Er was geen leerstellige tegenhanger. Iedereen was overtuigd van Tao, maar een wijsgerige stroming als zodanig bestond nog niet. Confucius is niet in tegenspraak met het daoïsme. Hij is er onderdeel van.

Koenraad Elst refereert dan ook steeds aan 'de Chinese volksuitingen die bekend staan onder de naam daoïsme'. En zo kom ik bij het derde en laatste punt dat ik hier recht wilde zetten. Zoals hindoeïsme een door de moslims in India bedachte term is om alle inheemse religies mee aan te duiden, of die religies nu met elkaar verwant waren of niet, zo is daoïsme net zo'n term voor alle volksreligies uit China. Maar in tegenstelling tot het hindoeïsme heeft het daoïsme wel een grote gemene deler: Tao.

Overigens ben ik in Amerikaanse publicaties over het onderwerp wel consequent onderscheid tegengekomen tussen confucianisme en daoïsme. Ik acht de uitleg van Elst heel aannemelijk, maar zo te merken is die niet algeheel erkend.

De Donkere Zijde van het Boeddhisme, een boekbespreking

Ik vond dit boek online en het sprak me aan omdat het boeddhisme me niet aanspreekt. In de leer van het boeddhisme (kort door de bocht: 'alles is lijden') herken ik niets. Zenboeddhisme beoordeelde ik iets positiever dan mahayana boeddhisme, maar dat bleek te komen omdat Chan boeddhisme (zen boeddhisme) een adaptatie van het daoïsme is. Daarnaast stoort het me dat het boeddhisme zo'n uitermate positief imago heeft bij mensen die het niet kennen, terwijl ik die positiviteit in de leer zelf helemaal niet terug zie. Ben ik nou zo achterdochtig of zijn de anderen naïef? Ook de Dalai Lama heb ik nog niet kunnen betrappen op diepzinnig goed advies.

Voordat ik De Donkere Zijde van het Boeddhisme kocht, heb ik eerst een ander boek van Koenraad Elst van de bibliotheek geleend. Dit om te testen of Elst niet zo zwaar Vlaams schrijft dat ik het niet meer goed kan volgen. Dat kom voor. Gelukkig schrijft Elst niet alleen heel standaard Nederlands, hij schrijft ook prikkelend, bondig en nuchter. Ik had De Moord op de Mahatma geleend van de bieb en hoewel de moord op Gandhi zich niet bijster op mijn belangstelling mag verheugen, heb ik het boek gemakkelijk uitgelezen. De moord, de politieke situatie van dat moment en de rol van Gandhi zaten anders in elkaar dan over het algemeen gedacht wordt. Niet dat de moord rechtmatig verklaard kan worden. Wat Elst doet is Gandhi's heligheid reduceren tot de menselijke rol die hij gehad heeft. En daar houd ik in ieder geval heel erg van.

Elst is geschoold in de Indiase en de Chinese cultuur. Je zou hem kunnen betichten van een lichte voorkeur voor het hindoeïme, in tegenstelling tot het boeddhisme, maar daar is hij te nuchter voor. Overigens blijkt zijn kennis van het onderwerp alleen al uit zijn benaming van het onderwerp. Hindoeïsme is een bedachte kulterm om alles te verzamelen wat in India aan godsdienst beleden wordt. De grootste groep zijn de Brahmanen en die betitelt Elst consequent bij hun eigen naam. Sommige boeken die godsdienst bekritiseren zijn overduidelijk geschreven door ex-belijders of anderszins door die godsdienst benadeelden. De zure lucht van hun gramschap dampt dan van de pagina's af. Dat is heerlijke lectuur; irrationeel bashen. Maar de boodschap van het boek kun je niet meer serieus nemen. Ergens had ik gehoopt dat Elst ook zo'n boek had geschreven. Een ellenlange litanie tegen de bewierrookte kaalkopjes van de Boeddha. Dat doet Elst niet. Hij is in flinke delen van het boek zeer positief over het boeddhisme. Zo zijn ze nooit een godsdienstoorlog gestart en doen ze niet aan zending. Stille meditatie is bewezen fysiek gezond en de Boeddha stelde verplicht dat nooit een dier geslacht zou worden voor een boeddhist (idealiter is dat dan ook nooit gebeurd).

Maar de Boeddha was wel een man van zijn tijd. Buitengewoon vrouwonvriendelijk, er niet toe te brengen om het kastesysteem te bestrijden. neerkijkend op de onaanraakbaren, zich de steun aanleunend van de rijken, zijn gezin in de steek latend, zijn monniken verbiedend te werken en de maatschappij verplichtend zijn naar persoonlijke verlichting zoekende orde te onderhouden.
Het boeddhisme heeft altijd de heersende klasse gesteund wanneer zij de boeddhisten steunden. Ze geloofden in de status quo want alles is lijden, dus waarom zou je iets aan de aardse hel willen veranderen? Het boeddhisme was escapisme. Om hun eigen voortbestaan te garanderen richten ze lijfeigenschap en slavernij in (met name in Tibet, dat is pas sinds de verovering door China slaafvrij) en hielpen ze indirecht om tegenstrevers te vermoorden. Nee, het boeddhisme heeft geen oorlog gevoerd, maar wel bloed aan de handen. En zoals elke religie heeft ook het boeddhisme de tand des tijds met behulp van vervormingen doorstaan. Elst diept het ene na het andere voorbeeld op van huidige praktijken die in strijd zijn met de leer van de Boeddha zelf. Religie is mensenwerk.

Naast het boeddhisme spreekt Elst ook over het daoÏsme, aangezien het Chan boeddhisme daarvan een afgeleide is. Hij geeft in zijn korte beschouwingen op die religie hele duidelijke antwoorden en verwerpt het new age-gebruik van daoïsme zoals dat hier in het westen plaatsvindt. Ik garandeer jullie dat ik uit dit boek zal citeren op deze site.

Is dit boek een aanrader? Ja. Maar wel viel me op, toen ik in een mijnenveld van spelfouten was beland, dat Elst geen redacteur leek te hebben. Ik ging op zoek naar het dankwoord dat de auteur meestal schrijft voor alle controleurs, meelezers en adviseurs en dat bleek er niet te zijn. Dit geeft me het gevoel dat Elst de tekst niet heeft laten lezen door collega's en dat de visie in het boek geen toetsing heeft gehad. Iets om bij het lezen in het achterhoofd te houden.

Verbetering pagina Daoïsme

In de keuzebalk hier rechts staat de optie naar de pagina Daoïsme. Tot voor kort stond het gespeld als Taoïsme, maar ik heb bedacht de wetenschappelijke spelling van de levensbeschouwing te gaan gebruiken. Natuurlijk omdat daaruit mag blijken dat ik steeds ietsje meer begrijp waar ik over praat, maar ook omdat daoïsme gewoon de correcte uitspraak van de term is.

Voor nu heb ik kleine aanpassingen gedaan aan de tekst. Dankzij meerdere publicaties die ik de laatste tijd gelezen heb kan ik er meer aan toevoegen. Ik hoop dat ik lezers van dienst ben met de pagina Daoïsme.

Antropomorf

"Het christendom moraliseert en moraliseert maar. Het is zo kleinburgerlijk. Neem nou de manier waarop het hiernamaals wordt geschetst: alsof het een kokosnotenlocatie met palmbomen en een ijscoman op de hoek is. Mij lijkt de benadering van bijvoorbeeld de hindoes veel wijzer. Ik geloof niet in goden; ik geloof wel in het belang van goden. Ze helpen ons te begrijpen. God is het machteloze reiken naar onszelf, ons ik. God, dat zijn wij: de mengelmoes van onze kwaliteiten en tekortkomingen. De Grieken hielden er dan ook een heel scala aan 'menselijke' goden en godinnen op na."

- Erik Vos geïnterviewd door Frénk van der Linden

Erik weet niet precies wat de hindoes geloven, zo te merken. En ik geef de christenen niet te eten die geloven dat het hiernamaals géén kokosnotenlocatie is. Hij simplificeert mij te veel. Maar zijn gedachte dat God het machteloze reiken naar onszelf is, vind ik heel interessant. We kunnen God niet antropomorf genoeg voorstellen. Wanneer we daarmee zouden stoppen zouden we geen God meer overhouden.

Geen antwoorden

"Toneel is de lamp waarmee ik me een weg baan door de duisternis van het leven. Ik belicht er de essentiële vraagstukken mee, ik onderzoek, zonder de illusie dat ik antwoorden zal vinden. Sterker: antwoorden -zeker míjn antwoorden - vind ik oninteressant. En verdacht. Negen van de tien keer zijn het leugens. Kunst moet vragen oproepen, zich verre houden van de fouten die al eeuwen worden gemaakt door het onbetrouwbare duo Kerk en Staat."

- Erik Vos in een interview door Frénk van der Linden

Ik heb dit citaat afgelopen najaar overgeschreven. Waarschijnlijk omdat het de onafhankelijkheid van kunst benadrukt en omdat waarheidsvinding niet bij kunst hoort. Evenmin zoals het hoort bij religie of politiek. Hoewel alledrie dat wel proberen.